Thursday, 31 July 2014

ZRA LEH ZIA VAI SIANGTA

(Zomina sungah minam it vive,thu paizia a thei tawh a theilo tawh,ih buai pih mahmah ahi,Zomina sungah hiamtawi khin ZRA(Manipur,India)leh hiamtawi ding a ki thawi,a kipanpan khin,ZIA(Myanmar/Kawlgam)sung aa te thu,ih ki nial ngeingai aa,midangte ong gensiatsak hilo,ei leh ei ki gensiatsiat na leh a thu paipi ih telloh na te hangin,ih minam sungah ZRA leh ZIA pen,sawt pi pek panin ih nak buai pih mahmah thu pen tu in,thu leh la a siangin ki thei khia taktak hi.-Behlap)


Online ah ZIA leh ZRA te vai thu tel mello a,ih ki nialnial teng tu'n Kachin gam laiza khuapi ah NCCT thukikupna hong zosiangta uh a,i vai teng zong siang takin ki thei ta hi.

Laiza khuapi a kibawl Mualtungmi thau tawite thukikupna July 29 ni-in zosiangta uh a,Pawidawi mah in Zomite a bum zel hiam thupaipi 10 thukimna a neihna lak uh ah,Kawlkumpi tawh kilemna suaihkaihna abawl uh ciang,Suaikaai thei ding te pen kawl kumpi do Mualtungmi thautawi pawl hi ding,Kawl kumpi tawh kilemna bawlsa ahih banah,kawlgam sungah a phualsaat hi ding ci see uh ei..Zomi sungah hong lut theikha ding a ki lam en ZRA hiven pawidawi in png hemkhia hiau ei.

Kum 2000 kum pawlin,Pu Zokhup(Former ZRA)in kawlgam a ding ZRA HQ pan phalna ongpia un vakipan nung a cih hi aa,phalna ngahlo hi.

A zenzen in tuahun in phalna nangah uh hileh CNF sang ki innteek zawtham ban ah a ki seemtakpi ahihman  makaailam hilai ding hihangh.

(By,Thang Khawm Pau Zomi)




Tuesday, 29 July 2014

BO NEWIN FAMILY PHOTO

Kawlgam ah Galkap ki-ukna ong pankhia BO NEWIN te innkuan man hi.

Theihhuai a hihna tawh,a man kepna leh a mu ngeilo ki tam ding aa,a man bek ah mu in,hih bang lungsim a neilo dingin,mipi makai leh khangthak ten ih mipi huaisiam ni ei.

A thubel zongman nailo,gelh ni ci leng saulua ding hi.Galkap ki ukna kipatna pupi ci leng,ki cing lel ding hi.




(By,Kim Tuang-FB psted on July 28,2014)







ZOMI MP3

Zomi MP3 na theikha ngei hia...tuate in:

Nidang in Tonzang zongh Tedim Uk sung ahi hi.Tedim gamuk sungah Constitution 3 om in,1990 Election in ZNC pan 2,NLD pan 1 mipi in telkhia uh hi.

Tuate in:
1.Pu Cin Sian Thang-LL.B Tedim 1,(President ZNC)
2.Pu Thang Lian Pau M.Sc Tongzang(General Secy,ZNC)
Pu Ngin Thang,LL.B Tedim 2,(NLD)

Kawl kumpi leh Kawlgam sung a politic nasem ten hih a tung a teng  na thei mahmah uh a,amau thu gen khat,tangmi sang in lunglut zaw tham hi.

Makai kiteel Mipi teel ngiat te ahi uh hi.

By,Thawn Tuang

Monday, 28 July 2014

KEEI TUI KHUK(Zomi Tangthu a om Ngei)


Zomite tangthu a om ngei "KEEI TUI" khuk lim ahi hi.

Tualkhiang khua kianga om "KEEI TUIKHUK" ci uh ei

Hih Kei tui pen a dang tui tawh kibanglo in,cim sitset hi.Tua tui a dawn kha te
"KEEI"suak thei ci ahihman in,British colony te in lei vukin suang tawh a delh teng uh
Geological Location muh theih a om lai ci hi.






(Hih thupen a cingin ong kan zo nailo ka hihman in,a lim ong koihphot ka hihi,
Hih Kei tuikhuk tangthu a thei ten nong,gensawn dinguh lunggulh mahmah ing.)




(By,Photo credit-David Lian Hatlangh/poste FB/July 28,2014)





ZOGAM DINOSAUR

Zomi Revolution,Reunification Movement ah Youth hun pan in tuni dong,akip lai ih neih sunsun dinosaur pi RA teng thum hi ei.Topa thupha tawh Senior Pupi teng a thum un mu khawm kha pan ka hihna tawh kipak angtang mahmah in ka khi tui a luang liang hi.



U Min Thang@Pu Kham Min Thang,Sia Piang@Pu Sit Naing,Ko Danny@Pu Danny.Tuni dong hun haksa te tampi nawk khia den in,genzawh loh ding kiak khiatna,gam leh minam itna,ciampel lo cihtakna tawh Zogam a ding mapang den uh cih zahtakna lianpi tawh ciamteh in phawkden ding kisam hi.





(By,Kim Tuang-FB post pan/July 27,2014)




































































Saturday, 26 July 2014

PUPA' KHEKHAP

(1)Zomite' Khanggui sutkikna

Khangluite in Zomite' pen khul pan in piang ci uh hi.Pawlkhatte in Chinlung pan piang hizaw hi ci uh hi.Khul hita le,Chinlung hi tale a gennopna kibang a,leihawm a cihna ahi hi.Tua leihawm koi ah om hia-m?Banghun in tua leihawm pan Zomite piang hiam?Teci lahna(scientific)tawh tangthu a kan masa Pu Vumson in 'Peking man' a kici mipa leh Zomite khanggui kizopna om kha dingin ummawh hi.Peking Man a cih pen tuma kum tul 700 lai-a anungta mihing hi dingin ki um mawh a,Peking/Beijing khuapi pan km 42 gamlana Zhoukoudian leihawmm sung pan akimu(mihing luguh)neipa ahi hi.

Tangthukante(anthropologists)in leitung mihingte khenpi thum in khen a Mongoloid,Caucasoid leh Negroid ci-in khen uh hi.Zomite pen ci puang,sam vom,mai pek,khaguh tual,...te ahihman un Mongoloid nam sungah om hi.Mongoloid sungah American tualsuak mi(Red Indian)te zong kihel a Sen,Japan,Korea, Malaysia leh Phillipine te akipan Eskimo te nangawn kihel sak uh hi.Caucasoid a cihte pen Uzawpah leh Arab minamte hi a,Negroid acihte pen African minamte ahi uh hi.Paunam(Language group)zui-in kikhen kik a,Zomite pen Tibeto-Burman nam sungah ki guang leuleu hi.

(2)Sente tangthubu sungah Zomite

Tibeto-Burman te pen Qiang minam hiang khat hi a,BC 2500 hun lai-in Kun Lun mualdung ah teng uh hi.Tua hun lai-in Sengam ah khuapi 8 om a,Zomite pen Lanzhou khua gei mualtung tengah teng uh hi.-Shang hun(Shang dynasty,BC 1600-1046)le Zhou hun(Zhou dynasty,BC 1046-256)lai-in Sichuan gam le Shanxi gam kikal,Yangtse gun tuinak,Qin Ling mualkuam ah teng uh hi.Sen tangthubu sungah Zomite pen pemtami(nomadic)in hong ciamteh uh hi.Mualtungmi(mountain dmweller)in hong kiciamteh a,lai nei lo(uncivillized)minam khat in hong ki ciamteh hi.A hun zui in,Sen kumpite va simsuk zel uh ahihman in,gam nuai mi(Barbarian)in hong ki ciamteh a,kumpi gamkip a neilo,ki-ukna ki cian a neilo minam khat in hong ki ciamteh hi.Han Hun(Han dynasty,BC 206-220)ciangin Sente le Zomite kidona lianpi hong om ahihman in Zomite in Kachin gam tawnin Kawlgam sungah hong lutsuk uh hi.mpi lal

(3)Kawlgam laizangah Zo kumpi lal

Sengam pan acingam tawnin Zomite pen Kawlgam ah hong lutsuk uh a,chindwin gundung suk ah khuasat uh hi.Zomite milip hong tam semsem in Chindwin gun le Irrawaddy gun kituahna ah khuapi khat sat uh a,kumpigam(Zo kingdom)khat hong phut hi.Tuahun lai-in,Kawlgam ah khuapi thum om hi.Pyu khuate pen kawlte khua hi a,Pegus pen Mon te khua ahih mah bangin Sak khua pen Zomite khua ahi hi.AD 835 hun laitakin Nan-zhou(Tang dynasty,BC 618-907)leh Zomite a kido a kipan Zomite thazawm leuleu ahihman in,AD 1044 ciangin Pagan gam ah kawlmangpa Anawratha hong lal s,Zomite hong sim thei zel hi.AD 1285 hun laitakin Mongolia te in Pagan khua sim uh ahihman in,Kawlmangpa ukna bei-in,Shan te lal leuleu uh hi.

Theihsakna:Kicin lahna tuamtuam tawh ka laigelh zomzo pak nawnlo ka hihman in"Zo Kingdom"tawh kisai a thei beh nuam a om leh,'Zo History'laimai 33-37(by Vumson)nasim ding uh kong hanthawn hi.

By,Eng mang(Zolei Vontawi)
15 June 2014

Etkakna:

1.Zo History by Vumson(www.burmalibrary.or docs12/Zo_History-Vumson.pdf
10.June 2014)
2.Zomi Khangthu-1900 malam by,J.Thang Lian Pau(www.sialkal.com_zomi-khangthu-1900malam.html 04 Sep.2013)
3.Insearch of the Chin Indentity by Lianhmung Sakhong
4.Ethnic groups in Chineese History(www.en.wikipedia.org/Ethnic_groups_in_Chinese_history 10.June 2014)
5.China History-Rong(www.chinaknowledge.de/History/Altera/rong.html 10 June 2014)
6.Pyu cities:Beithano Myo,Halin,Tharay Khittaya(Sri Ksestra)-UNESCO World Heritage Centre(www.whc.unesco.org/en/tentativelists/820/ 10 June 2014)
7.Chinese History Map by Dynasty(www.chinahighlights.com/map/ancient-china-map 10 june 2014)
8.Peking Man Site at Zhoukoudian(www.history.culture-china.com/en/51History621.thml 10 june 2014)
9.Google Map 2014






NGAIHSUT HUAI THU KHAT:PYU KHUA OM LAI,PYU MINAM OM NAWN LO!

Kawlgamah tuma kum tulnih kiim pawl aa,Pyu mite teenna khuapi thum om a,tua khuapi te pen Pyu khuapite(Pyu cities)kici hi.Pyu Khuapite' lakah Hanlen,Bihtanu leh Tazihkhittaya khuapi thum te pen leitung mipilte in,mun thupi mahmah in ciamteh uh a,UNESCO in zong hih khuapite pen"Kepcing ding--van manpha"(World heritage)in ciamteh hi.

leitung mipilte in,hih Pyu khuapite pen BC kum zalom hih hun pan AD kumzalom kua hun sung Pyu mite teenna khua hi ding hi,ci-in ciamteh uh hi.Zomite in Sengam pan Kachin gam tawn in Kawlgam----a lutsak hun laitak un,Pyu mite Kawlgam ah a om khin dingin ki ummawh hi.Theih ding a ki lawm thukhat pen,Pyu mite pen tuhun laitak a kawlte hilo uh a,Zomite nungsang ah Kawlte zong Sengam mah pan hong pem suk hi thei kha dingin ki um mawh hi.Tuhun ciangin,kawlgam ah Pyu minam om nawn--lo ahihman in,hih Pyu mite pen minam mangthang a suak hi ta uh hi.Amau khuapite ki mu theilai napi,--a pau a lai leh a ngeina te uh kikem nawnlo,ki zangh nawnlo hi.Kawl mangpa Anawratha in Kawlpau lehKawllai nasia takin puah in kizelsak ahihman in,tuhun ciangin Pyu minam cih om nawnlo hi.Pyu pau leh Pyu lai ki zangh nawnlo ahih man in Pyu mite minam mangthang suakta uh hi.

Tangthu sungah minam khat hong pianna pen puguizui paguizuihna bek hilo in,pau leh ham te a thupi mahmah ahih lam hih Pyu mite tung pan ki phawk thei hi.Banghang hiam cih leh,tuma kum tulnih lai-in Pyu minam om napi tuhun ciangin Pyu minam om nawnlo hi.Pyu te suan leh khakte pen kawlgam sun-gah om lai ding hi,ahi zongin Pyu te' pau,Pyu te' lai leh Pyu te' ngeina om nawnlo ahihman in Pyu minam om nawnlo hi.

Tulaitakin :Zomi hi ing"ci-in a khutkhut hangin,Zolai,Zopau,Zongeina te aki kepcing kei leh,Zomite zong Pyu mite bangin minam mangthang a suak ding uh patauh huai ka sa hi.Zolai Zopau Zongeina a om lai-teng,Zomi om ding a,tuate abei leh Zo minam zong a bei hita ding hi.Mongolia kumpipa Ginghis Khan in,1285 kum in,kawlgam hongsim ahihman in,Kawlmangpa Ukna bei hi.Ahi zongin,Kawlte kamphatna ci ding hiam,Kawllai leh kawlpau pen kawl phungyi te in hoihtak na kem uh hihman in,kawlte minam tuni dongin akip lai suak hi.Kawllai kawlpau om nawn kei leh kawl minam zong omnawnlo ding hi.

Theihsakna:Hih htu tawh kisai,khialhna leh man lohna a om leh nong theihsak kik ding un kong thuum hi.Pilna siamna kicing neilo ka hihman in,ka zakna leh ka batna ciangciang tawh lai gelh ka hihi.Tua hih-man in ki sapna tampi om lai kha ding hi.A theizaw a siam zaw te in,a hoih zaw a phazaw dingin Comment nong piak ding uh ka lam en hi.Lungdam

By,Eng Mang(Zolei Vontawi)
24 June 2014



ZOMITE' NGEINA A ZAT TUIBUK THU TAWM

Tuibuk teep dan nam nih:KAMaa teep leh GUA/SIK lawng aa teep

KAAM tawh nupi te'n vaikuan vaiciah kawm khut ah tawi-in teep thei uh hi.GUa lawng tawh teep pen tutsa phei phengphah kawm,luhik et kawmin teep thei uh hi.

Tuibuk ahoihna:

Ho tosak,cimphawng,lunglen vui cise uh aa,kihawh,ki thuahna,om khawlna ah inn leengla dona leh ki hehnepna in Zomi te'n na zang Uh hi.

Tuibuk ahoihlohna:

Nam sia,ha vomsak,cil sia den ahihman in gilpi thakiamsak hi.Sum bei thuah,vaitamsak cih dan a tuamtuamte hi.

A teep/zang om lai veve ahihman in,Zomite' ngeina leh pilna nam khat hi cih lamin ka na ngaihsun bilbel hi.Hi thei leh kua mah in muan kei leh ahoih pen ding hi.

(By:Sya Do Khan Tuang-Director of Helpings Hands Organization)

Thursday, 24 July 2014

LAIZOM DOGAL HONG PIANNA THU:ZOMI LEH KUKI

AHUN TAWH KITUAK IN EI ZOMITE KHANGTANGTHU A MINMANG NGEI NAWNLO DING KHANGTHAK TE'M NASIM KIK UNLA AMAU PHAWKNA LEH ZAHTAKNA PIA CIATNI...!

*Tuni June-24-2014 ni-in Unau ZOMI-KUKI Galbuai kum-17-cinna muntuam gamtuam a om Zomi kci khempeuh in amau zahtakna leh suuna(lungngai kawmin)a kipatna tangthu a nuai ah sim theih dingin"Paite lai a kigelh TEDIM"lai-in ka hihtheih tawpin kong gelh khia hi.

Phuahtawm hilo in,a piang takpi ahihman in Ei ZOMITE khangthu a minmang ngei nawnlo ding leh khangsawn tusawnte'n a theih ding uh deihna in kumsim in KUKI ten kaplup SIAKULKHUA MI sawm(10)te zahtakna leh phawkdetna a ki neiden ahihi.Ei Zomite'n ih tuah masakna leh khanlawhna dak(nai)hongsat ging ahi,ZOMI-KUKI gal ahihi.

Zomi pasal hang sawm(10)te "SIAKULKHUA"a kuki helpawl(tapong-galkap)pawlkhatin,Dated 24th-June-1997,nitak nai 8:30pm hun pawlin kaplum uh hi.Hih hun pen phawkdetna leh theihdetna dingin a sisan uh leh a nuntakna uh Zosuan khangsawnte a dia apaikni uh,"SAMPASKUTT"ci-in SAIKULKHUA mite'n kumsim in amau phawkna a zang den uhhi.

"SAMPASKUTT"kici pen SAIKUL mi pasal (10)Kuki te thahni cihna ahi hi.Hih hun pen khangsawnte'n a theihnopna ding ci a laktom genna leh a cihnop na dingin C.PUMTHANG in a na phuah ahihi.

*Dated 24th-June-1997 nipi khuavak ninih ni(Tuesday)nitak khaumei kuan in,Kuki helpawl(Tapong)pa---wlkhat,Saikulkhua hong lut uh hi,nipi khuavak ninih(Tuesday)nitak ni pen tua hunlai-in Biakinn ah nau-pang kikhop ki nei zel hi

.Khuataw lam pan hong paito in,mihon ban hopih uhhi,Biakinn khang a om C.PUMTHANG te inn ah mibangzah hiamte khawlin,kiho khawm uh a,a innteeknu in Niangtui(Singpi-chini or sugar)T.THANGGIN te a leitawi(batlak)liangin na bawl uhhi,tua hun sung mahin Kuki te honkhat in muntuamah mi honkhat na kaikhawm uh hi,asap ciang ua utlo in,Pumzasiam leh Thangchin na tai(run) uh in a suakta himai uh hi.

Naupang kikhop nai 7:30pm hun in tawphi,tua khitciangin Kuki helpawl(tapong)te makai pa khat hong pai in hong ngongtat vatvat in a lawmte tawh a mi kaihkhopte uh thagum(force)zawhthawh thutawh khuataw lam ah paiauk pih uh hi.

*Khuataw lam a canal kibawlna gei ah kaikhawm uh in thudotna tuamtuam a nei uh hi,pawlkhat te'n hih khua ah ZRA te leh NAGA helpawl(NSCN-IM)te om uh hi,hong piakhia un ci-in pasal a muh khempeu-h te kiangah chi/gen zong om hi,omlo uh ahihman in piakkhiat ding omlo himawk hi,Kuki helpawl(tapo-ng)apaisuk nunung te'n mi amuh bangbang papi leh tangvalte kaihkhop beh lai uh a,ahawlsuk uh a,khua-taw lam canal tunpih ta uh hi,papi leh tangvalte akaihkhop khit uh ciangin,asap khak loh uh Pa KAMPI-lunghi mawh leh patau ahihman in,patauh na vasat hi,tua ciangin khuasung mi pawlkhat Biakinn kongah kituah uh a thukikupna a neih uh hangin,amau thautawi uh ahihman in,bangmah pan kila,kivaihawm thei tuanlo hi.Khua sung pumpi helpawlte'n Fang suaklo uh hi,a kaihkhop teng uh mi sawm leh nga(15)pha hi.

*Tua mi sawm leh nga teng a gualgual in dingsak in mi ngata in metres 7 lakvel akipan in second 5 sun-g ding khawng kap uh hi,thau a kap ma un Datmei(Torchlight)detmasa uh hi.

Thau ging zawh ciangin,papi hangsan T.PUMKHANJAM vavak suk in va tuak hi,aliamte kiko aw tawh -papi pasal phate thangpaih leh patauh aw ten khuasung a huulumsak mahmah hi,tua hun in ahihtheihna lam tek ah pan kila/kivaihawm hi,hih hun in mi sawmte kaplum uh a,mi nga te nasia mahmah in liam uh hi.

A kapte manlang tak in tai mang pah uh hi ding hi,hi bang thu a tun man in Saikul mipi khempeuh buai mahmah ta hi,hih hun a sihna tuakte leh liamna tuak te:

ASI TE
1.ChinKhanLian,17 s/o Nekzachin,
2.Tualkapthang,19 s/0 Pausianthang,
3.Nangson,16 s/o Zelzakham,
4.Lamzahau, 24 s/o (L)Vumzalian,
5.Lianzachin, 19 s/o Pauzanang,
6.Ginsuanlal, 18 s/o (L)Kaizadam,
7.Kaizadam, 50 s/o (L)Dongj,am
8.Kamkhopau, 45 s/o (L)lianzakham,
9.Khamthansing, 17 s/o (L)Kamkhopau,
10.Pauminthang, 31 s/o (L)Lianzakham

ALIAMTE
1.Pumno, A s/o Upa Ngaihtunpum,
2.Paukhenmang, s/so (L)Thuampau,
3.Tualkhanthang, s/o (L)Thuampau,
4.Pausuanmung, s/o Lalsuanthang,
5.Upa Jamkithang, s/o (L)Tongkhojam,

*Tua zan in pasalpha sisan luangte silsiang nuam tawh kibangin guah zong tua nitakin hong zu ziahziah a,Tarpaulin(Tuipuan)kakhun deda hi,tuanitak in bel zan khua asawt dan bel,zan khuavak ding kal ngak-lah mahmah in siluang gei ah mittui luang zungzung kawm in,a liamte thuumna kahna aw amauu na uh"NA LUA"TUI DUH"cihte ki za ngaungau mai hi.Bilkha ah thaam den lai hi,tua zing khuavak dingin Ak te zong misi te suun hileh kilawmin khuang ding donlo uhhi,hih bang thu mulkim huai leh dipkuat huai thu hong tunciangin a hi thei a piang thei dandan in kikep himai,zatui(Pain reliet)leh Banbage"khaw-ng kizang hi.

*A zanzan in Palik(Police)ah ki theisak(report)a hih hangin a zingciang Dated-25-1997,zingsang nai ----7:30 khawngin police Inquiry bawlte hong tungpan uhhi,dipkuatna patauhna lakah port mortem bawldi-n kipua khia khin a,Numei naupang bangzah hiam khawng/tawmkhat bek khuasung ah kinusia hi,postem bawl khitciang a misi hi zahzah SAIKULKHUA te a dingin,a vui haksa ding ahihman in, YPA Hq,te kicial hi,misi te saikulkhua puak tun ciang a,misite ah inn ciat ua suunna hunzat lemlo ding ahihm-an in,Community Hall ah koih gaih ding cih gelna kinei hi,mihingte gelna bangmah hi kei Pasian in a hoih zaw ding hong gelsak ahihman inmthu vaihawm dan sa teng ki leh bulh in,Saikul Community Hall,tutpih cih thadah Saikul hanmual ah vui khawm ding kici napi inm"ZENHANG LAMKA"community Hall ah kitun a,a hanmual uah khukkhat a mihing sawm te ki vui khawm hi.Tua mun a vui zong ong lem zaw pah suak mawk hi.

*Misi khempeuh aki vui khit ciangin inn lam ki ciah kik ta hi,kisil pak ningin ki hah siang pak ning cih omlo in.van thupi teng hem unla,puan lom zial unla,hih khangah na"Mawtaw(gari)in hong ngak delh un cih hita zel.khuazang khat mawtaw 2 a kikhenloh phamawh ta,kampau ngam lah omlo in,Security kepna in,ZO colony,Lamka a Pa Khamkhanpau, inn ah hong kingasak uh hi.Hong mangngilh ngeilo lungkham mangbat lai a,HONG HUH PAHPAH HONG KEM DEN PA PASIAN in hong makaih in,Lamka tunga----"EBCC"te sunday school ah kigiak kikta hi.Buh leh meh in hongvak uh hi.Pasian minphat in om hen,hih hun pan in muntuamtuam ah kitheh zak in omta hi.

*ZOMI te sisan luangte hangin,minam leh pianpih Zomite hehna kuangkhia in,ZOMI-KUKI gal kici hong piangkhia ta hi.Hih gal hong kipat khiatna mun "SAIKULKHUA"ah June-24-1997 a thu piang ahihi.Hih nipen khangsawn tusawn te'n a theih det ding leh SAIKULKHUA aa dingin mangngilh ngei nanwloh din-g bekthamlo in,ZOMINAM te lak a mang ngei nawnlo dingin"SAMPASKUTT"a kici hi hi.

(Laimal gelh khialh genkhialh a om leh laisim mimal in na theihsiam sak unla,a kicinglo te ahoihzaw in na behlapsak unla,a khenval a gelh khialhna a om leh ong maisak unla,a thu a man kei leh zong amna lohna munte na tel siamsak zaw un,.Hih thupen Zomite khangthu  a minmang ngeinawnlo ding leh khangsawnte in a theihna ding deihna tawh kumsim in asite phawkna a kibawlden ahi hi.
Lungdam..!!!Lai at Zomi Sumbawi)

By,Zomi Sumbawi












Tuesday, 22 July 2014

ZOMITE' KHANGSIMNA HONG KIPATNA

Kei theihna ah,Pu Zo cih pen,mi' min hilo,Kumpi a cihna ci hi.Chindwin gun leh Irrawaddy gun kikal ah ih ihpu ih pate kum 300 kiim(AD 990-1290)teeng uh a,tua hun sung in Zo Kingdom om ci hi.Tua Zo Kingdom ah kumpite pen Zo kici hi.Tua ahihman in Zo cih pen mi' khat min lawhna hilo a,kumpiza nei te a lawhna cih hi.Zomite' khangsimna ih neih hun pen kibang ding hi.Khangsim ih kipat hun pan kipan beh a om hi leuleu ahihman in,beh khat leh khat i khangsim dan zong tampi ki lamdanglo ding hi.


Zomi te' khangsim kipat pen tuma kum 700 lai(Ciimnuai khua pan a ki lalkhiat hun)pan hi a,Khang 20-25 kim kipha thei ding hi.Khang a sim uh ciangin a minthang zaw deuh te ki ciam teh pha deuh a,tualo te a ki mangngilh tampi om tuak hi.Ka zakna hong kuppih hi ing.

Zomi te'n "Written history" ih neih lo hang,khangsimna nei ih hih man in,tangthu kan'historian"te a ding noptuam mahah ci ei.

(Laigelh pa gen beh:Zomite Kawlgam Sengam pan kawlgam lut hun pen tangthukante genna ah khat leh khat kibanglo hi.Ahih hangin,AD 300 kum pan AD 900 kum sawng teng hi ding hi.Pu K.Zawla in"Mizo pipute leh an hlahte chancin' cih laibu sungah 996 kum in gen hi.Pu Vumson in 'Zo History' sungah AD 835 kum in Chindwin gun kuam ah Zomite milip tam khin peuhmah dingin gen leuleu hi.Bangbang hi leh Sengam ah Han kumpite lal hun(Han dynasty BC 206-AD220)sungin Zomite kawlgam zuan uh hi cih pen san theih huai pen hi.

Eng Mang(Zolei Vontawi)
09 June 2014

Saturday, 19 July 2014

ZOZUMPI TE

1.Mangkang te hun lai(British Colony hun)

Mikangte in Zomite pen kum 1896 pan  1947 hun sung hong uk uh hi.Tua hunlai zogam hong ki-ukna te pen commissioner zum kici hi.Falam a om commissioner zum pan in Tedim,Tonzang,Hakha,
Thantlang kuam teng hong uk uh hi.Pakoku a om commissioner zum pan in Mindat,Kanpalet leh Matupi
 kuamteng hong uk uh aa,Sittwe a om commissioner zum pan in Paletwa kuamteng huam hi.

2.Kawlgam suahtak hun(Parliament democracy hun)

Kawlgam in suahtakna a ngah hun,kum 1948 pan 1962 hun sung pen Zogam Ukpite in, Kawlgam makaite tawh vaihawm khawm uh hi.Zogam Ukpipa zum pen Yangoon ah kiphut a,Chin Affair Ministry
zong kici hi.Democracy ki-ukna ahihna tawh ki zui-in Zomite in mipi ai awh dinng kitelna om a,tua mipi ai awh te' zumpi pen Falam khua ah kiphut hi.

3.Pu Ne Win Thunei hun

Kum 1962 hun ciangin,galkap mangpipa Pu Ne Win in Democracy ki-ukna phiat in,ama thu tawh Kawlgam uk dingin hong kipan hi.Yangoon a om Zozumpi phiatsak ahihman in,kawlpi khua ah ki tuah to hi.Kawlte in Kawlpi ah Zozumpi kiphut ding deihlohna nasia tak in lungphona nei uh ahihman in,Khalkha khuami Pu Van Kulh leh p Ngun To te' vaihawmna tawh,Zozumpi pen 1964 kum in kawlpi khua pan Khalkha khua ah ki tuah to hi.

4.Zogam Khuapi Khalkha
Zozumpi pen kawlpi pan khalkha ah a kituah tohna hangin,ki lungkim lohna tampi om hi.Banghang hiam cih leh tua hunlai in Zogam ukpipa a sem(Chairman of Chin Affair Council)Pu Son Kho Lian thu neihna
palsat in sanggam khalkha te in,a vaihawm sim uh ahi hi.Pu Son Kho Lian in,Zozumpi pen Vuibulah,Gangaw leh SingUnau khua mun khat teitei ah aphut sawm hi aa,sanggam khalkha te' angsung ngaihluatna hangin,Zozumpi pen Khalkha ah a ki tuah to hi kici hi.Tu hun ciangin,Khalkha pen Zogam khuapi(Capital City of Chin State)kici ta hi.

Theihsakna:Hi h thu tawh kisai khangsawn Zomite theih ding kilawmsa ka hihma in hong hawmsawm ka hi aa,pil ing siam ing ci aa,lai hong gelh ka hi kei hi.Pu Vumson ii"How Chin Capital was Moved"cih laigelh ka simna tungtawn in kong gen kik hi aa,a kitello,a dik lo thu a om leh,hong theisak kikta un.Kikum khawm ding hihangh.Lungdam.

(Source:http://nikonghong.wordpress.com/2012/08/21/how-chin-capital-was-moved/)

(By,Eng Mang(Zolei Vontawi)
30 June 2014

Friday, 18 July 2014

(CLA)GENERAL TUN KHO PUM BAITE TANGTHU

Singgial(Chin State)aa piang,Lamka leh Singgial kikaal a Tedim Road in at totkhak khua lianlo,inn tamlo omna Panglian khua-ah khang khia hi.198 kum in Chin Liberation,Army(CR-CLA)na phuan khia hi.Gam thum akisuah Zomite kipumkhat in,tuibang ih ki gawm kikna dingin,Zomi Political Movements,viz.Pu Son KKho Pau,Pu Son Cin Lian,Pu Ralh Hmung,Pu Ro sang,Pu Thual Zen leh Pu Lal Denga te in,Pu Tun Kho Pum ii Zogam Movements nungzui-in,kalsuan khawm uh a,tua hun laitak in thahat mahmah uh hi.East Pakistan pan in,galvan nihvei lakhin uh a,Pu Tun Kho Pum minbek tawh ki la thei ahihman in,MNF party President-Pu Lal Denga in,galvan a deih man in,Pu Tun Kho Pum khembawl in,a up mawh loh takin,thaulawng ngatin,pum mat ngiat uh a,Zo galkap teng khempeuh zong a thau teng uh laksak in,cik zia hetlo in,a makaipipa Pu Tun Kho Pumleh Zogam galkap tampi tak hong thah lupsak uh hi.

Tua pan a suakta lai Pu Thual Zen te in,hong hanciam to kik in,ahi zong in galvan ki cin lohna tawh ngaihsut zah in tangtu'n zolo uh hi.Pu Lal denga in,a galvan ngah teng tawh,Mizoram State ciang muhpih in,lungkim tuak mahmah lel hi.Tua hun in,MNF te'n tuabang in hai gamtat kei uh leh,India,Burma,Pakist-n a om Zota te Gam khat ah ih om khawm khin ding hi.

(Laaksawnna:Tg.Zogam Mungno leh Tongsan Interview na pan)

Thual Zen gal(Lusei gal)

Thual Zen gal(Lusei gal)lai a makai Col.Son Kho Pau Leh Son Cin Lian te tawh nuamtak in thucin thutang sutin kihopi kha ingh.Tua banah Mizo tapong MNF Founder Pu Lal Denga leh CNF Founder President Pu Tial Lhal zong tawh nuamtakin kihopih ngei kha ingh.Semkhawm ding a kithutuahna a
neih uh leh ma apan khop ngei uh hong hilh tuak uh hi.ZRO Founder President Pu Khai Za Song zong
ama tee'n na Diphu ah leh 1987 kum Ngur khua Zomi nam Ni bawlna ah kimu in kiholim kha ngei ungh.
Amah tawh zong minam maalakna thuteng mah ka theih tantan un na gen khawm ungh.


Col.Son Kho Pau hong kimat ciangin galvan leh galvai tawh kisai bangci malaak ding cih a kiciamna
uh lai teng Pu Tun Kho Pum tungah a-ap thu leh tua laite a deih man un MNF ten a na thah thu uh zong
amah Col.Son Kho Pau kam tektek panin za kha ingh.Hih thu MNF te hong surrendered kum 1986 ciang
in Pu Lal Denga tawh kimu in,ama kiangah zong ka dong kha ngei a,kawlgam pan Pu Thual Zen te tawh
sepkhop ding kithukimna aneih thu uh zong hong hilh hi.


Pu Thual Zen pen amau kipawlna panin galvai hawmna a len hi a,army chief commemder cih din mun hi
dingin ka um hi.Ama tangthu ki cing zaw in na theihnop leh a tapa Delhi ah om na contact lecin hong hil
-h thei ding ka um a,Zomi Church Delhi_ZCD makaite taw na kihopih thei lecin hong vaihawm pih thei
le cin hong vaihawmpih theih ding ka um hi.

Na theihnop thu ah na maazan zawkna aom kha leh cih deihsak na tawh,
tktsuante@yahoo.com

-----
-----
Pu Thualzen gal,lusuanggal ahilo,luseite in Tedim alaksim sawm uh hun khat.
Hih bangin thu ka gen ciangin kei mimal aa ka muh leh ka theih a hi kei aa,ahih hangin hih ka gen Pa,kei
mimal in ka mit tawh mu in leh a ma kam pan hong gen khialian ka bil tawh ka zak thu hong gen sawn ka
hi hi.

1968 June 1 ni-in'Lusei Tapong'te in tedim khua hongsim uh hi.Tua hun laitakin Tedim khau Leilum a teng Pu Kam Za Pau(Songput)in Tedim panin Kawlpi(Kalay)a om No.42 Army Galkap mangpipa kiang
ah thu apuak dingin,thauvui thautang kawmkal ah ih gam leh ih lei a itna hangin,Tedim leh Kawlpi mawtaw nai(1:40hrs)sungbek hawlsuk leh thu a na puakna hangin Khamtung gam Zogam khuapi a vekin tha khat in,alak sawmna pan un la zolo uh hi.(Kawlpi leh Tedim mawtaw nai 1:40hrs bek hawl cih pen tuni ciang dong mitam nailo in ka um hi,)

Pu Kam Za Pau(Songput0in hibangin Gam leh lei a ding thauvui thautang kawmkal ah a nuntakna siitlo in,na hong sepkhiatna hangin(President of State security and Administration council)pan in pahtawina laipi zong kipia banah,kumpi lampanin pumpi kiven/ki dal na'ngin thautom(pistol) 32-3368 kipia hi.

1985 January 4 ni-in zong Kawlkumpi U San Yuh in pahtawina laipi Chairman of the State peace and
Development Council pan pia hi.

A kicing zaw in na theih nop khak zenzen leh.

Pu Kam Za Pau
Lah/121 Leilum Veng
Teddim,North Chin State
Myanmar
Tel:95-7050 162

(By,Zomi Hero Pau Mung-FB)







Thursday, 17 July 2014

Zomi(Chin)sung Galkap Mang teng leh Education lam pilna nei Teng

Piancil pan 1998

Hih Magazin ki bawl kum ahi,1998 ciang dong,Kawlgam sungbup Galkap milian,Major pan a tung siah teng,"SENIOR OFFICERS IN DEFENCES SERVICE",te min list leh amute' ngah zaliatna(Rank)te' leh
MINISTRY OF EDUCATIONS ,SENIOR EDUCATION OFFICERS teng,lei piancil a kipan,1998 ----
CHIN(ZOMINATIONAL DAY GOLDEN JUBILEE COMMEMORATIVE MAGAZINE sung aa,pahtawina lai a ngah,leitung pilna lam,University,College tuamtuam leh,Education lam aa pilna sang neih,Siapi teng i min list te leh amau zaliatna(Rank)te  le asepna Department te:

MINISTRY OF DEFENCES
SENIOR OFFICERS IN DEFENCES SERVICE

Maj General
1.Maj.General.Tuang Za Khai (Army)

Colonels
1.Col.Dal Za Kam(Army)
2.Col.Van Kulh(Army)
3.Col.Khen Za Moong(Army)
4.Col.Za Hmung(Army)
5.Col.Son Khaw Vum(Army)
6.Col.Salai Tun Khin(Army)
7.Col.Sag Hlei(a)San Maung(Army)
8.Col.H.Kam Pum(Army)
9.Col.Ngo Cin Pau(Army)
10.Col.Than Maung(Army)

Lt.Colonels
1.Lt.Col.Hrang Khio/Thio-Army
2.Lt.Col.Liang Cin Zam-Army
3.Lt.Col.Kap Za Thang-Army
4.Lt.Col.Son Khaw Pau-Army
5.Lt.Col.Po Kung-Army
6.Lt.Col.Put Pau-Army
7.Lt.Col.Suan Do-Army
8.Lt.Col.C.Ving Ciau-Army
9.Lt.Col.Khai Mung Mang-Army
10.Lt.Col.E.K Kim Ngin-Army
11.Lt.Col.H. Ngo Zam-Army
12.Lt.Col.Kap Cung Nung-Army
13.Lt.Col.Myeit Sein-Army
14.Lt.Col.Dam Khan Cin-Army
15.Lt.Col.Pau Khan Thang-Air
16.Lt.Col.Ba San-Air
17.Lt.Col.Hrang nawn-Army
18.Lt.Col.Thian Khaw Khawi-Army
19.Lt.Col.Lal Muana-Army
20.Lt.Col.En Tual-Army
21.Lt.Col.Za Khuma-Army
22.Lt.Col.Son Za Thang-Army
23.Lt.Col.Zam Khan Thang-Army
24.Lt.Col.Tual Do Dal-Army
25.Lt.Col.Kam Do Khup-Army
26.Lt.Col.Gin Za Thang-Army
27.Lt.Col.Hang Khaw Thang-Army
28.Lt.Col.Maung Thaung-Army
29.Lt.Col.Lian Khan Thang-Army
30.Lt.Col.Hung Ngai-Army
31.Lt.Col.Kam Cin-Army
32.Lt.Col.J.Suan Lian-Army
33.Lt.Col.Dr.Suang Za Pau-Army
34.Lt.Col.Thang Suan Khai-Army
35.Lt.Col.Kham Khan Thawng-M.B.B.S
36.Lt.Col.Ral Lain Hmung-MPF
37.Lt.Col.Kam Lian Mang-BSI

Majors
1.Maj.Mang Tung Nung-Army
2.Maj.Kap Cong-Army
3.Maj.Aung Than-Army
4.Maj.Vawmhtu Ha Shing-Army
5.Maj.Kep Lo-Army
6.Maj.Tual Khup-Army
7.Maj.S.Do Khaw Thawng-M.B.B.S
8.Maj.Khai Khaw Hau-Army
9.Maj.lal Tu-Army
10.Maj.Kyaw Rab-Army
11,Maj.Tual Khen Pau-Army
12.Maj.AI Tlir-Army
13.Maj.Z.AI Tlir-Army
14.Maj.Lua Kyin-Army
15.Maj.Mang Za Thang-L.M.P
16.Maj.Slai Hla Shwe-Army
17.Maj.M.Kyin-Army
18.Maj.On Ngin-Army
19.Maj.Bu Ning-Army
20.Maj.Cin Khaw Mang-Army
21.Maj.Suang Howe-Army
22.Maj.Pum Za Cin-Army
23.Maj.S.Khup Cin Pau-Army
24.Maj.Vungh Suan Thang-Army
25.Maj.Salai Sunday-Army
26.Maj.Salai Than Tun-Army
27.Maj.Go Cin Pau-Army
28.Maj.Salai Tin Hla-Army
29.Maj.Kai Khan Moong-Army
30.Maj.Thang Kui Shing-Army
31.Maj.Sa Ling-Army
32.Maj.salai Ohn Hlaing-Army
33.Maj.Cia Bik-Army
34.Maj.Maung Thang-Army
35.Maj.Tuang Za Pum-Army
36.Maj.Thawng Mang-Army
37.Maj.Soe Htike-Army
38.Maj.Thawng Za Lian-Army
39.Maj.mang Za Mung-Army
40.Maj.Biak To-Army
41.Maj.Biak Hnin-Army
42.Maj.Van Thio-Army
43.Maj.Len Tin Thang-Army
44.Maj.Lian Khan Khai-Customs
45.Maj.Maung Khai-Army
46.maj.Aung Khin-Army
47.Maj.Cin Za Pau-Army
48.Maj.Kam Cin Lian-Army
49.Maj.Ngo Za Tuang-Army
50.Maj.Ngo Khan Thawng-Army
51.Maj.Vungh Khan Nang-Army
52.Maj.Sui Cung-Army
53.Maj.Biak Kung-Army
54.Maj.Zel Za Langh-Army
55.Maj.Awn Pum-Army
56.Maj.Son Za Nang-B.S.I
57.Maj.Aung Lwin-Army
58.Maj.Thang Lian Thawng-Army
59.Maj.Thang Cin Thawng-Army
60.Maj.Khai Aung-I.M.P.D
61.Maj.Ling Ghung-M.P.F
62.Maj.Sang Nawn-M.P.F

AUNGSAN THURIYA ADWARD

1.Capt.Taih Chawn-Aungsan Thuriya Adward,Thura-B.G.M

FIRST LADY OFFICERS
1.Capt.Vial Khan Lun-Army(Nurse)
2.Lt.Betty Mundt-Navy

Pilots Hostess
1.Thang Vel-Pilot B.A.C
2.Than Kip Luai-Pilot B.A.C
3.Suan Kai-Pilot(Air Force)
4.Capt.Khup Khan Mung-Air Force,Senior Chin Superservice fighter Pilot
5.Helen Vung Khaw Pau-Air Hostess

MINISTRY OF EDUCATION
SENIOR EDUCATION OFFICERS

1.Dr.C.Khai Ming Rector-Primary Health Institute
2.Dr.Salai Tun Than,Ph.D Rector-Agriculture
3.Dr.Samonu Daw Saw Khin,Ph.D Proffessor,Education
4.U Ral Lian Sum,B.Sc,M.Sc Professor,D.D.G-Forestry
5.U Vung Cing Thang,B.A ED,B.ED Director,Dept of Basic Education
6.U C.Thang Za Tuan,B.Sc,DipED,MA Asso.Professor-UDNR Director Dept of Basic Education
7.U Shiah Lwe,B.A,B.ED.B.E.S,Inspector of School-Chin Special Divition
8.U Po Aung,B.A,B.ED,B.E.S Inspector of Schools-Chin Special Divition
9.U Sum Mang,B.A,B.ED,B.E.S State Education Officer-Admin
10.U E.Van Kyi,B.A.ED,B,ED State Education Officer-Admin
11.U Lam Za Tint,B.A,B.ED State Education officer-Admin
12.U Salai Htun Hlaing,B.A,B.ED State Education Officer-Admin
13.U P.Gin Khaw Thang State Education Officer-Inspection
14.U E.Pau Za Kam State Education officer-Inspection
15.U Ki Ling,B.A,B.ED State Education Officer-Inspection
16.U Lian Kung,B.A,B.ED State Education Officer-Inspection
17.U Khup Piang,B.A,B.ED State Education Officer-Inspection
18.U Suan Khan Mang,State Education Officer-Inspection
19.U Robert Biak Cin,M.A,M.A(UK)Lecturer-English
20.Daw Shing Pai Lecturer-Myanmar Language
21.U Ba Maung Lecturer-History
22.U J.Hang Khan Pau Lecturer-Geogoly
23.Dr.Leo Mang Cin Hau,Ph.D Lecturer-Argriculture
24.Dr.Khaunga,Ph.D lecturer-Physic
25.Dr.Aung Htang,Ph.D Lecturer-Dental
26.U Bawi Kaw Lecturer-History
27.Daw Aye Aye Ngun Lecturer-History
28.Salai Pho Daung Lecturer-Math
29.U Za Len Lecturer-Physics
30.Daw Lian Tial Lecturer-Physics
31.U Hmun Lian Lecturer-Philosophy
32.U Ram Bil Kham Lecturer-English
33.Thang Maung Pe Register-UDNR

(Source:Pa Kham Khan Suan(Artist Kyaw Kyaw Oo)



Tuesday, 1 July 2014

ZOMI NAM NI HONG PIANKHIATNA TAANGTHU

                          " ZOOMINAM NII"HONG PIANKHIATNA THU

                                                                            By,Pr.Dr.Cin Sian Pau

"Minam Nii"cih kammal in,bang gaam,bang minam hita leh,Gaambuppi aa,vai thuoi khat,"Tangtut
Nii,Gualzawh Nii"ciaptehna nii ahi hi.Tua mah bangiin,"Zoominam Nii"ih cih zong,"Zoomi Buppi Suahtak Nii,Zoomi Gaam ki-ukna Ih Khell Zawh Nii,Zoomi Buppi'n Democracy Ih Ngah Nii"cihnopna ahi hi.Minam Nii ih gen ciangiin,a nii bek ngaihsun loiin,a minam zongh ih ngaihsut kul ding hi.Tua banah gaamsung nuntak zia,haksat na te theih masak ding thupi hi.Tuate thei lopi-iin Minam Nii ih gen hang,a manphatna a thupitna phawkkha zolo ding hihang.

Zoo gaam in India leh Kawlgam kikalah om ihih mah bangiin,ei lei ki-uk gaam ihhi hi.Kumpi nei loiin,mi khempeuh kumpi leh nautaang kici hi.Ki-ukna Thukhunpi zongh ki neilo hi.Hih thute gaamkeek mikaangte in hong muh ciangiin,Kawlgaam bek hong do loiin,Zoogaam nangawn hong sim uh aa,kum tampi hong sim khit
1892 ciangiin,Zoogaam hong la zo pan uh hi.Gaamkeek Mikaangte' inKawlgaam thumvei hong do na paniin,Zoogaam hong la zo pan ahi hi.A masa gaamkeek gaaldona,1871 kum hi aa,a nihna gaamkeek gaaldona,1888 hi-iin,a thumna gaamkeek gaaldona,1889 pan 1896 dong ahi hi.Tua hun iin Zoogaam leitang atamzaw hong la zo uh hi.Tua ahih maniin,kum 1896 akipan"The Chin Hills Regulation Acts"tawh hong uk uh hi.Zoogaam a lak naailoh nateng pen,1894 kumteh,"Nawngkai sak lohna ding gaam"ci-iin ciamteh uh hi.1920 kum ciangiin hih nangkai sak loh ding gaam teng pen,Maymyo khua a,Kikaang gaamukte kikhopna paniin,hong phiat aa,a om lai ih Zoogaam teng zong,1927 kum iin,la khin ta hi."Thu in la hi aa,La in thu hi",ih cih mah bangiin,ih pu ihpate in zongh la khat na phuak uh hi.

1. (a)Tuizuum Maangkaang,
        Meiibang hong khaang,
        lentukuam ziinbang hong 
        liing aa,pianna ei gam lei
        aw phaal siing ee.
  (b)Piangam lei leh singta
      gamlei,laal ih nawn sansi
      in  zel  aa,ngalliam
      vontawi,ka lau lo laii ee.

     Kum 1896 kum a ki-ukna ding aa a bawl,'Upadi","THE CHIN HILLS REGULATION ACTS",tawh hong uk uh hi.Tua 'Upadi' in,ih Zoogam sungteng bek hilo-iin,tulaitak a 'Mizoram'kici,'Lushai Hills"teng,"Manipur' gam singtaang teng,tulaitak a"Nagaland"kici gaam teng,acha-chakma gaamteng uk hi.

   Tua"The Chin Hills Regulatioan Act" ii deihna bulpi pen,"Feudalism"kici"Ukpi-ngeina"tawh ki-ikna hi aa,Ukpi te'n amau ukna gaam sung tengah,"Siahtung Siahphei,Saliang sazaang,Tuktha khaaltha"kaii uh hi.Hausa zong ukpi te'n apiak peuh hausa suak hi.Gambuppi ki-ukna pen,amasa in"Hausa,khit ciangiin Ukpite,Vuandokte,Mangpite,Menzite"cih bangin ki uk aa,"Menzi"pen Zoogam ah koih lo iin,Kawlgaam,Magway"khua ah koih hi.Tua ahih maniin,hih Feudalism ki-ukna Zoogam ah kiphiat hen ci-aa,Magway Menzi zumpi ah ava gen ngei,Puu Suang Khaw Kam zong tua Magway khua ah va sii hi.

   Tua bang aa hong ukn uh Zoomite in kithuak nuam tuanlo ahihman in,Mikaang gaamkeekte ukcip vaihawmna khut nuai pan,ih suahtak theihna dingin,hih theih zah tek tawh ei pan mun ciat paniin,ki hanciam hi.Mikaang uk sungin Zoomite suahtakna dingiin,Puu Khaii Kam makaai iin,na do ngei uh hi.Zoomi kipawl khopna 1928 kum Feb.20 ni-in,Mindat gam Matungnung khua ah kiphuankhia hi.Zoomi makaai masate in,kipumkhatna lo tawh Mikaang gaamkeekte khut nuai paniin  suakta ngeilo ding cih na phawk uh a hihman un,a ciangciang ah kipumkhatna ding na viahawm uh hi.Tua thu hangiin Ware khua ah September 29,1932 nii-in,Zoomi makaaite in,kipawlna Chin Hills Union Organization(CHUO)na phuankhia uh hi.Mikaang uk sungpan suahtakna ngetna dingiin,thu khensatna na nei uh hi.Tua thukhensatna te laii tawh gelhiin gaamkeek Mikaang kumpite tungah,a nuai aa bangiin,deihna nam kua na ngen uh hi.

1.Zoo gaam in,Zaanggaam tawh kibangaa,ki ukna lam ah phattuamna angah theihna ding.
2.Zoogaam ki-ukna pen,Zoomite deihna tawh kizui aa,thukhunpi bawl na'ng.
3.Pilna lam,cidamna lam leh,suumlei suumzuaknate,a khantoh na'ng,puahphat na'ng.
4.Zoogaam pilna Sang lam,a manlang a puahphat na'ng.
5.Suakta tak aa,Biakna zuih theih na'ng.
6.Zoogaam lampi kizopna,a manlang aa,hong bawlsak na'ng.
7.Zoogaam leh Zaanggaam,suakta takiin,kizop kikawm theih na'ng.
8.Zoomite,minam dangte tawh,liangko kikim aa kizop theih na'ng.
9.Kawlgaam in suahtakna a ngah ciangiin,Zoogaam in zong akibang aa ngah pah na'ng.

    Hih a tungaa ngetna nam kuate,Mikaang kumpi-in piak ding sangsikiin,kipawlna na ngawn"Kipawlna maanlo hi"ci-in Feb.20,1938 nii-in Zoomi Makaaite na zasak kik uh hi.Tua thu in,Zoomite' kipumkhatna guaninn,kipawlna thakhauhsak zawsop hi.Mipi in ahih leh Mikaangte' vaihawmna a deihlohna uh,naakpi
tak in lakkhia uh hi.Tua laitakin Boyoke Aung San zong kawlgam suahtak a ding,nakpitak in a hanciam laitak ahi hi.Kum 1946 December 13 ni-iin,Boyoke Aung San in,CHUO makaaite lehnamdang makaite,a
inn ah sam in suahtak ngah na'ng thu kikupna neih pih hi.Tua maban zopna in,kum 1947 March 4-6 suung
Zoomite leh kawlmite kilemna bawl uh a,Kawlmite taangin U Ba Cho,Zoomite taangiin U Vomthu Maung in,kilemna suaii nakaai uh hi.Tua hun suung mah in Nyaung Shwe khua ah,Kachin,Shan leh Zoomite maapang khawmiin,suahtakna nget khopna ding,thukimna suaii na kaai uh hi.Tua thu tawh ki zui-in minam ciatin tanggmite telkhiatna neitek uh hi.Tua ahihman in,galkap mangpipa Boyoke Aung San paii kawikawi-in,thu kikupna neih pih hi.Minam kim in,thukina a neih khit uh ciangiin,1947 iin,Shan gaam Penglong(Pinlong)khua ah,minamte' tangmi ki paisak ciat hi.

          Kawlgaam minam khempeuh kithu khatiin,Gaambup suahtakna laiipi kibawl hi.Tua laiipi sungah
taangmite in,thukimna minkip gelh ciat uh hi.Ei Zoomite' tangmi a kipaisak Puu Thawng Za Khup,Puu Hrul Hmung,Puu Kio Mangte in,thukimna laiipi sungah minkip vagelh uh hi.Tua nipen February12,1947
 nii hi a,kum sim in tua ni phwkna kibawl den hi.Tua thukimna tung tawnin, 1947 October 17 ni-iin, London khua ah,Nu-Atlee Thukimna minkip ki gelh hi.Kawlgaam sung a minam tuamtuamte ki thutuak aa,suahtakna laak ding thukimna a om ciang bek in,gaambup suahtak na aki ngah pan ahi hi.Tua bangin kawlgam sung a om,ihpu ih p te kithu khatin gaam a ding,a lutang uh piangam in,na nasem uh hi.Tua ahih
manin,ih gam in 1948 kum,January 4,Ziingsang lam naii 4:20 huniin,Gaambup suahtakna a ngah ih hi hi.Tua ni akipan in,minam tuamtuam kigawm ahihman in"Union of Burma"ci-in na kipsak uh hi.Gambup suahtakna i ngah khit,President masa pen,Sao Shwe Thaike,Falam ah ong pai-ina ma om sung mah in,Zoomi buppi in,Ukpite  khut sug pan suahtak  khoppah theihna dingin,U Vomthu Maung,Capt.Mang Tung Nung,Puu Thang Za Kai(Subidar) leh mipil pawlkhat in,Zoominsm buppi kikhop a masapen,1948 February 18-21 sung bawl uh hi.Tua kikhoppi ah,Puu Thang Za Kai(Subidar)in"Ukpi ngeina bei hen;
Gaambup suahtakna ki ngah khin aa,Democry tawh ki-uk ta ahihman in,Zoogaam ah zong Democracy ki-ukna tawh ki-uk ni",cih thu sung hi.A kikhawm mi buppi 5000 val ha sung pan,mi 17 lo buang(4983)in,thukimpih hi.Tua pan kipaniin,kum tampi a kithuak,ki ukcipna,ki gawtna leh ukpite siahkaihna khut nuai pan ki suakta ta hi,ci aa minkip gelh nii 1948 February 20 nii pen,1950 October 9 ni-in,"Chin Affairs Council"in,khentat uh hi.Tua banah,a nuai a thute kikipsak hi.

1.Zoomite khaang tangthu sungah,ki thutuak diamdiam aa,Zoominam Nii bawl theih den na'ng.
2.Mipi atam zaw deihna tawh ki-ukna ahi,Democracy ngeina zat na'ng.
3.Suahtakna a ngah cil Kawlgaam sung aa om minam tuamtuamte tawh liangko kikim aa,kipumkhatna ngah in ih gaam a kipden na'ng leh Zoomite minam vailam pan deihtak aa kipan pih na'ng,cih te ahi hi.

1951 February 20 ni-iinMindat ah amasa bel"Zominam Nii"kibawliin,Prime Minister U Nuh teekteek zong kihel hi.Tua banah a dang vuanzi te zong kihel hi.President masapen Sao Shwe Thaike ii laikha(Message)zong ki simkhia hi.

Gaamkeekte' hong guat gamh hoihlo,Ukpi ngeina tawh ki-ukna,abei nii ciaptehna ahi,1948,February 20 nii pen,"Zoomi Buppi Gualzawh Nii,Zoomi Buppi suahtak Nii,Zoomi Buppi Democracy Ngahnii",a hihman in,"ZOOMINAM NI",kici hi.Lam khat ah Ukpi ngeina a paingsak'The Chin Hills Regulation Act"a sih nii a hi hi.Hi bangin mipi deihna tawh'The Chin hills Regulation Act"kiphiatkhia aa,mipi deihna Demicracy tawh ki uk theihna dingiin,"Chin Special Division Acts"kibawl a,tua Upadi tawh ih Zoogaam ki-uk ih hihmna in,'Siahtung Siahphei om nawnlo,Tuktha khaaltha om nawnlo,Saliang Sazaang om nawnlo hi.Hausa Upa zong,mipi telte bek in sem thei hi.Khua nga,khua guk bang ki gawm in khawk khat in ki seh aa,tua khawk sunga Hausa tengin,Khawk uk dig teel leuleu uh hi.Khawk uk khit ciangin,Vuandok,Mangpi,Menzi cih bangiin kiteel to hi.Zoogam Menzi pen Magway ah om nawnlo in,Falam ah ong om hi.Zoogaam zumpi pen,Zaangkong(Yangon)ah ki koih hi."Hih bang a mipi deihna tawh a kiphiat lohna gaam,India gaam bangah,Manipur state sung aa om,Behiang Zaang,Tonglawn khua cihte,tu nii dongin,tua The Chin Hills Regulation Acts omlai ahihman in,Hausa te'n,a khua,a tui tungah siahkaii laii a,a gam leitang tungah thu nei lai hi.Zoogam ah Zoominam Nii a pian na ding aa avaihawm party in,"KSVP"a kici,(Khamtung Suahtak Vaihawm Pawlpi)hi aa,makaite in,"Maha Thray Sithu Capt.Mang Tung Nung leh Puu Thang Khaw Kai"te ahi uh hi.

Kum 1966 February 1 nii-in hih "ZOOMINAM NII'(ZOOMI NATIONAL DAY)pen,Zoogaam Ulian pawlkhat in,"Chin Special Day"tawh khel theih na ding vaihawmna nei uh hi.Tua thu Bo Put Pa(Tedim) in a zak ciangiin,a khel lohna dingin,General Ne Win kiangha kam tawh a hizongin,laii tawh a hizongin ngetna nei hi.Tua thu tawh kizui-in,January 1,1967 iin,Chin Affair Council inmZoominam Nii pen a ngei bang a zat dingin khensatna nei uh hi.(Khensatna  No.29/04 '2' on January 2,1967).Puu Zahre Lian in zong,ama suahni tawh laih nuam aa,laih zolo hi.General Ne Win in zong Pyine  Ngahnii(Chin Sate Day)tawh laih nuam aa mipi insang zolo hi.Kum 1985 ciangin Hakha zumpi pan,Zoominam Nii pen Chin State Da cih ding hong ging khia leuleu hi.Chin State Day ih cih pen  kum 1973 January kha a hong piangkhia hipan ahihman in,tua tawh laih thei na'ng thu omlo hi.(Chin State Has come into existance under the section 30 'B' of the Constitution of Union of Burma.)Tu'n zong SPDC in Pyine(Chin State Day)ni ding mah in,laih sawm den uh hi.Ahi zongin Pasian in hong thukimpih sa lehMinam min maantak a hihna hangin,kuamah in laih zo ngeilo ding hi.Aki laih sawmsawm hangin,Mipin saang zolo hihang,Banghang hiam cih leh ZOOMI cih min pen,akip,akho ding aa,Pasian tungah ih apsa min,ei ma phuahsa min a hih hang hi.Zoogaam leh Zoomite Pasian in thupha pia laii ta hen.

Thu Khupna:
               'Zoominam Nii"hong pian khiat zia ih et ciangin,Zoomite' makai masate' ki lungtuahna leh kipumkhatna gah ahihman in maapang in a sep khopna uh tu khangthakte in zong ih theih den ding leh mailam ih kalsuan na ding ah theu manpha leh ciapteh huai ahih ban ah ih deihna te ih ngah theihna dingin,vanzat hoih a hih lam phawk huai hi.
                  "Topa Pasian in,luah dingiin a tell Minam leh Topa peen,Pasian dingin a teel Minam in,Thupha ngah Minam ahi hi."(Late 33:12)
                                  Khangluite in,La in Thu hi aa,Thu in,La hi',a cih mah bangiin a tung a ih gen teng la in sa ni:

Zoominam Nii La
1. (a)February kha ni sawmnih nii,Zoominam Nii,
         Ni lunmaang nii,ni nelkaii ni aw ee.
    (b)Ni lunmaang nii,ni nelkaii nii aw,
         nunnop laamtaang ih kaihni aw ee.
2. (a)Lia leh taang tembang kitawi un,
        Zoominam Nii laambang paak le'ng ee.
    (b)Zoominam Nii laambang paak le'ng,Zoomi buppi angtan' na hi aa,
        bang ih tha sial na diam lawm aw ee.
    (Pu Cin Sian Thang(ZNC President)in,2008 kum Zoominam Nii a,aphuah hi.)

1. (a)Zoominam nii tuang hong tungta,
         Zosuan tate'n laambang paak ni ee.
   (b)Zosuan tat'em laambang paak ni,sinthu khat iin,
        tuibang luang ni ee.
2. (a)Zoo kici peuh tong ihciamna,
        Zoominam ni paak bang tawi leng ee.
   (b)Zoominam nii paakbang tawi leng,
       siingdang tawh tanbang kimna hi ee.
3. (a)Puupa khan aa tong ihciamsa,
        Zoominam nii giabang zuun leng ee.
    (b)Zoominam nii giabang zuun leng ee,
        Tongciam phuhbang kho sak ve ni ee.
    (Pr.Dr.Cin Sian Pau in"Akum 64 na,Zoominam Nii"Malaysia aa,aphuah hi.)

Zoominam Nii La
Key,G
    /m:m/d:r/m,f:-/m:-/r.r:r.m/r:d,d/-:m/-:-
1.Zoominam nii hong tungta,Zoomi kaitui bang kigawmna,
    /m:m/d:r/m,f:-/m:-/r.r:m/r:d,t,/-:d/-:-
Lungtuak maabang pangkhawm ni,diamdiam in maciang sunkhawm ni.

Ch:/f,f:-/f:-/m,m:-/m:-/r.r:r.m/r:d,d/-:m/-:-
     Lungkituak sem khawm ni,Zosuan lia leh taang gualte aw,
    /f,f:-/f:-/m,m:-/m:-/r.r:r.m/r:d.t,/-:d/-:
    Hanlung ciam khawm ve ni,Zoominam tonciam kip den hen.

2.Tuan puupate tongkumnaZoomi killbang khantohna ding,
    tuailaite'n giabang zomin,diamdiam in maciang suan khawm ni.
    (Pr.Dr.Cin Sian Pau' phuah,Zoomi Cultural Uplift Society,Malaysiate' sak hi.)

1.(a)Zoosal phate hanlung ciamna,lungtup khuamual a suah nii,
       Zoominam nii tuang hong tung ta ee.
  (b)Hanzaii sa-iin laambang paak ni,sihatung siah phei a bei niii,
      Zoomi gual tung tuan nii hi ee.
  (Pa Thual Lian Thang'(Thangkhek)phuah,Zoomi Cultural Uplift Society,Malaysiate' sak hi.)

                             Zoomi Galkap Ten' Kawlgaam Kumpi Ahuttna
                                 (From:Lt.Col.Thian Kho Khaii)

1.1948 Dec.Kyaitkhami leh Thanthon gaam ah Karen leh Monte in Kumpi langpang.
   1948 Jan.Tapong Bo Naw Saing Karen tapong tawh kipawl,Mandalay leh maymyo khuate la.(Capt.Suan Do leh Lt.Gin Za Langh te zongh galte khutsung ah tawlkhat om uh)
2.1949 Jan.Prome pan,Karen tapong 3,000 Insein tung,Yangon lak sawm;
3.1949 feb.Karen tapong,Mon tapong,Kachin tapong te'n kawlgaam bup la,Yangon khua bek biit lai.
4.1949 Jan.Lt.Col Hrang Thio Uk 1st Chin Rifles in,insein leh Thamaing pan Karen tapong te do kipan.
5.1949 Jan.15 ni'n 2nd Chin Rifles CO Lt.Son Khaw Pau le Battalion buppi'n Karen galdo dingin Moulmein paii.
6.2nd Chin Rifles in,Moulmein leh Thathon gaal zo hi.Gen.Ne Win in,2nd Chin Rifles CO Lt.Col.Son Khaw Pau tung' sikkhaw sat,"Insein gam a om Karen 3,000 te 1st Chin Rifles bekin zolo,2nd Chin Rifiles te Yangon ah nithum sung kikhin un,vanleng 4 tawh hong nawnsak ning" ci.

 16-17/3/1949 sung 2nd Chin Refles te vanleng 4 tawh ki nawn Yangon tung kik.Kyugone,U Setkya saang leh Sawtat Setzung te lakik pah.

   Gaalte gaalpan na ahoih pen,a haksa pen (Duck Egg Hill)pen 1st Chin leh 2nd Chin kigawm in 10/4/1949 ni'n lakik zo.A gual zawh uh ciangin Kawl galkapte lutpakin amin puasak uh hi.1st Chin 14 sii,36 liam.2nd Chin Officer 2 leh nautaang 5 sii,13 liam.

  1949 jan pan 31/5/1949 sung 1st Chin leh 2nd Chin kigawm iin,Insein gaal ah a sii a liam 300 val pha hi.

 Asii aliam a tam luat ciangin Col.Dal Za Kam in,thuak zolo in,zumpi ah,"Hih tualgaal pen,kawlte leh Karen mite,minam ki do na himawk a hihteh,Zoomite'n gaal mai ah simlo inanung lam ah(garrison duty)ki semsak hen",ci-in a nget ciang,galkap ulian te'n diksa lo in pension tawh tawpsak(force to retire)hi.


Thu laakna Mun:Malaysia SDA ZOOMI Kum(3)cin,EBENEZER MAGAZINE.Laimai 54-58)