Zomi Nam Ni
Agelh:Tg.Vungh Za Pau
Zomi Nam Ni pen Tuunkha(February)20 ni-in ki ciamteh hi.Hih ni pen muhna toi tawh hong piangkhia vat hilo in,gam leh minam itna lianpi tawh hong kipankhia ahi hi.Hih Zomi Nam Ni hong piankhiatna thupen thuk in zai aa,zong sang mahmah hi.Hih nipen Zomite' aa ding in suahtak na,ki-it kilemna,minam vai leh cikmah ciang aa,a mangthang ngei nawnlo ding,Zomite' taangthu mungpi khat ahi hi.
Zomite' adingin Zomi nam Ni hong piiankhiatna thu teltak a ih theihtheihna na dingin,hih bang a hong piankhiatna taangthu,tawm beek ih theihloh kiphamawh hi.Mikaang kumpi-n nisuahna lam gamte hong keek a,India ciang hong tungta hi.India pan in Kawlgam khang lam teng 1824 kumin hongla hi.1852 kum takciangin,Kawlgam phel lang honglak sak khinta uh hi.1885 kum ciangin Kawlgam buppi hong nuaisiah uh hi.
Tua hun laitak in,Zogam pen ei leh ei ki-ukna India leh Kawlgam ki kalah om hi.Zogam in kumpi neilo in,mipi khempeuh kumpi leh nautang kici hi.ki-ukna thukhnpi kineilo hi.Hih bangteng pen gam keek,huang-eu Mikangte in hong muh ciang un,Zogam hong sim uh a,kum tampi hong sim khit 1896 kum ciangin Zogam hongla zo uh a,1907 ciangin Zomite' deihna hilo,Mikang kumpite deihna tawh ki-ukna hong bawlsakin Zomi tangpi tangta deihna donghlo a,Zomi leh Zogam uk ding Ukpi(Feudal Chief)hong guan ziau uh hi.
Tua bang a hong bawlnate uh ki thuak nuam tuanlo in,kawlgam sung a om minam kimte tawh kibangin Zomite in Mikangte ih do na thu ciaptehna in Zomi Nam Ni hog piangkhia ahi hi.Tua taangthu leh etkik leng-:
1939 khit ciangin suahtakna ngah nang aa,hanciamna hong nasia mahmah hi.Zomite' khua muhna zongh hong zai semsem a,Zomi kipawlkhopna pan munlente in,gamkeek mikang kumpi tungah,anuai a bangin nam (9)na ngen uh hi.Tuate in:
Zogam in Zanggam tawh kibanga ki-ukna lamqh phattuamna a ngahna ding
Zogam ki-ukna pen Zomite deihna banga Thukhunpi bawl nang
Pilna lam,cidamna lam leh sumzuak sumleinate akhantoh nang a puahphat nang
Zogam pilna sang lam a manlang a puahphat nang
Suakta tak a biakna zuih theih nang.
Zogam lampi kizopna a manlang a ong bawlsak nang.
Zogam leh Zanggam suakta tak kizop theih nang
Zomite in minam dangte tawh liangko kikim in kizop theih nang.
Kawlgam in suahtakna angah ciangin Zogam in zongh a kibang a ngah pah nang.
ci-in thu nam (9)na ngen uh hi.
Hih a tunga ngetna nam (9)te mikang kumpi-in a piak ding sang sikin,hih ki pawlna a bei nangin hanciam lai hi.Maikai teng zongh gamvai(Politics) asep nawnloh nang uh thupia zawsop hi.Ahihhang in mipi-n Mikangte vaihawm na a deihlohna uh nakpitak in lakkhia uh ahihman in Kanpalet pan mikangte taikhia uh hi.
Kawlgam in suahtak na ih ngah cilin ahi 1949 kum a ki at gambup thukhunpi tawh ki zui-inPaliman(Parliament)a dawl tung nung leh adawl nuai nung ci-in dei nih om hi.Zomi namte a dingin,tua Palimen dawl nih aitang pailai puak ding ong kulta hi.Paliman ah Zomi tangpi tangtate' lungkimna tawh akipauk ding palai ahih hangin,minam kim palimante ah gamke dangte bangin,Ukpi leh Khawk uk te' tel te palai puak ding maw cih thu kitel khialhna hong omta hi.Tua thu siangsak dingin,Zomite kimtak a thu kikuopna a khatveina,Zomi NamBup Khawmpi(Zomi National Conference)Falam khua-ah 1948 kum Tuunkha(February)12 ni pan 22 ni dong nasiatak in kibawl hi.Tua khawmpi ani nih ni-in,Tedim pan in Pu Thang Khaw Kai in,thukhat sung hi.Tua in suahtakna ngahma hunlai-in Zogamah gamkeekte' ong nawtsiat gamh hoihlo ahi,Ukpite' leh khawk ukte' hong ukcipna hang a paing mizawng tangpi tangta tungah kilawm kituaklo a siah donna,Kuli vanpuate thaman pialo a sawlna,mizawng nautangte in khua-ul sisan luang a a tha lawhsa,asepsa tung ah thumanlo pi a laksakna,a kipan a thu neihna te uh uang zatluatna te' hangin,nakpitak in gen theihna ki thuak hi.Tua ahihman in hih ukpi ngeina tawh ki-ukna a zung a tawngin longhkhia aa,ei leh ei suakta tak a mipi deih democracy ngeina tawh ki uk nang cih ahi hi.Tua a thusun pen Falam khua huam Lailun khuapan palai Pu Chung mang leh Kanpalet pan Pu Thang muang te nih in thukim pah uh hi.Tua a thusun thukimpihna mipi vote tawh a khensak uh ciangin,mipi 5000 sungpan vote sagih bek in nial aa,4993 in thakhat in thukimpah ahihman in kikipsak pah hi.Hih bang a tamzaw thukimna tawh ukpi ngeina aki beisak nangin,Zomi nam khempeuh mipi deihna tawh ki-ukna ahi Democracy huihdam kidik kha a,khua muhna mittang hong keuhta hi.
Hih bang kikhopna a bawl khit phetin,thu vaihawm pawlin Ukpite a ki beisak manin liana(Compensation)dangka 500,000 pia pah hi.Tua dangka pen a zalianpen pan in,a zaa neupen dong 70,000;20,000,5000,1000 leh 100 cih bangin seh hawmsak uh hi.Tua pan akipan in kum tampi a kthuak ki ukcipna,kigawtna leh ukpite' siahkaihna khutnuai pan ki suakta ta hi.
Hih bang a Falam khua akibawl khawmpi in gamkeekte hong nawtsiat gamh hoihlo ahi Ukpi ngeina tawh ki-ukna a ki beisak bekthamlo in:
Zomite' khang tangthu sungah ki thutuah diamdiam na Zomi Nam Ni bawl theih denna
Mipi a tamzaw deihna ki ukna ahi Democracy ngeina zatna
Suahtakna angah cil kawlgam sung a teng minam tuamtuamte tawh liangko kikim a,
kipumkhatna ngah in ih gam a kip den na'ng leh Zomite' minam vai lampan deihtak a kipanpihna zongh ahi hi.
Gamkeekte hong guat gamh hoihlo Ukpi ngeina tawh ki-ukna a beina ni Ciapteh na'ng Tuunkha(February)20 nipen Zomi Nambup a ding in ni thupi pen ni hi cih kawlgam sung bek thamlo,leitung buppi in hong theihpihna ding deihna tawh 1950 kum in Falam khua ah Zomi Nam Ni nasiatakin kibawl aa,tua lai ah kumpi Sao Shwe Thaik leh apawlte zongh na kah uh hi.Hi bangteng ciangin Zomi nam Ni hong piangkhia ahi hi.Zomi a kici khempeuh in hih ni thupi ni kumsim in bawlden a,a kip tawng tung nang Zomi khempeuh i ih mawhpuak ahi hi.
Tg.Vungh Za Pau
Secretary,ZNC
(1997-2001)
Laaksawn na:
1.[Zomi Beacon,Premier Issue 1995/1.pp 114-118.Publish by Publicity Department/ZRO,Lamka,Zogam.1995 AD]
2.Ciimnuai Magazine,1994,Zomi Siamsin Kipawlna,Univeristies of Yangon.
3.Web links:http://hometown.aol.com/dkkhup/momnonews7/html
No comments:
Post a Comment