Friday, 16 January 2015

Tedim Khua Tangthu tomkim (History of Tedim Town in Succinct)




Tedim Tangthu 2015 Jan 7 ni-in Pa Khup Khan Thang USA in a na kanna anuai ah kong khak aa, a beisa in Zogam Tangthu leh Zomi Tangthu cilgil tak in a kan khia Pu J.Thang Lian Pau in aki cing tak in hiah http://www.sialkal.com/zomi_khangthu_1900malam.htm na koih demdem khin hi.
-----------
Papi te'n thu agen ciang Tedim khua-ah Taap (Hearth) kuavei kiluak hi ci hi. Tedim khua pen kisat zel in kilaawi zel a'cihna ahihi. Beh kiim phial-in, a mau pute pate in Tedim khua sat hi ci nuam ciat ihih ma'n in, ih beh kim phialin Tedim khua ah kiteng ngeihi cih na ahihi.  Pu Kam Hau (Sukte), Pu Mang Gin (Hatlang), Pu Khoi Lam (Hatzaw), Pu El Khat (Thawmte), Pu Kim Thuam (Naulak), Pu Gen En (Lethil), Pu Kai Hen (Hatlang), Pu Pau Am (Samte).Pu Pau Vum (Sukte) te in Hausa, Upa sem in, a nunung pen Tedim khua nasat, na puahpha, na kemcing uh hi. (Lest we forget. Col. Khen Za Moong, retd.)

1890 kum ciangin Mangkaang kumpi te-in, Tedim khua hal in, a kilaawi leuleu ahihi. Tedim khua in Mangte omna khua ahihi. (Zolai Simbu pan) Mangkaang kumpi in Tedim khua ki ukna Vuandok zum omna khua dingin hong bawl hi. Tedim khua-ah, Gurkha te leh Kala (Indian) Sumbuk (Shop keeper) Dobi (Puansawp) leh laa cing (Derby) te tawm khat bek na teng uhhi. Tua hun-in Tedim khua-ah Gurkha pau bek kizangh hi. Leitung galpi I (WW I) maa in, Pu Neng Thawng te innkuan Tedim khua-ah na teng masa uh hi. Sumbuk zong na bawl uhhi. Piantit paidingte a khasum masa pen uh a saan'ni in ka sada (Tobacco) zuak tenguh ni khat thu-in bei pah hi cihi. (Citation of Sya Dim Lam Thang) Tedim khua-ah  ateng mi damdam in kibeh lap aa, Pu Thang Langh, Pu Gin Thual, Pu Pau Za Kam leh Pu Thawng Cin te Zomi inn 5 na teng uhhi. (Pu Thawng Cin pen khuano mi hi aa, a khua lam vuah lal kik ci hi) Tedim khua Hausa masa pen Mr. Muktan (Kala) ahihi. Japan gal (WWII) galtai maa in, Zomi inn 30 ciang bang na phata hi. 

Tedim khua Mangkang kumpi (17 Division) te in 1944 kum march kha 14 ni in nusia hi. (These rather alarming events had been reported to Scoones, and at 2040 hours on the 13th March he telephoned Cowan, ordering him to withdraw his Division to Imphal plan. At 2200 hours Cowan gave out warning orders for the withdrawal of his Division the next day.  It was a long column that began to wind through the hills in the afternoon of the 14th.  Defeat into Victory, Field Marshal Slim, Pg 294) Tua khit akipan Japan te ukna sungah ki om hi. Japan te hong uk sung  ei leh ei kihek in Japan te tung kikhia leng thudot thu kantel mel omlo in hong that pahpah uh ahi man'in, Zomi mipi taang aa, Japan ulian te tung thusung ding "Chin leaders freedom league" kipawlna na phuan uhhi. Zomi lai thei khangno pawlkhat in, Galpi hun sungin, akem adal ding omlo Zomi te mailam khuasak zia vaihawm nading  "Chin Leaders Freedom league" naphuansim uh hi. Dr. Vum Son at "Zo History"ah hih bangin naciamteh hi. In order to look after the interests of the undefended local Zo population an organization called the "Chin Leaders Freedom League" was secretly formed. The founding members were Vumkohau, Pauzakam, Khaimunmang, Vulzathang, Ginzatuang, Lunpum, Summang, Awnngin, Zuktsio and Pi Donkoting. They drafted the members of the Chin Leaders Freedom League to serve as civilian officers in the Japanese military administration at the Japanese Military Academy at Tedim.)  

1945 kum October kha 17 ni ni mangkang kum pi in Tedim khua hong lakik hi. (Defeat into Victory, Field Marshal Sir William Slim, Pg 357) Tua hun akipan Mangkaang te administration sungah Zomi te ki om kik aa, Japan gal ven' ciangin, galtaina pan ahi zongin khua kiim khuapaam pan ahizong in Tedim khua kizuan kik hi. 

1948 kum Kawlgam in suahtakna (Independence) a ngah ciangin Tedim khua ah township zum hong phut hi.  Kumpi tan 10 sangpi zong om aa, khua kim khua paam pan Tedim khua hong kizuan in mi hong tam semsem hi. 1962 kum galkap kumpi in hong uk ciangin nuntakna haksa semsem aa, ration card bel in Tedim khua ah khua neu te pan in mi tampi hong peemta hi. Tu in Tedim khua in Khamtung gam khua lianpi khat hong hita hi. 


Khup Khan Thang
----
Tedim Khua Kisatna:

Abul ah Tedim khua sat masa pen Guite khang 14 na Pu Guimang kici hi. Tedim cih min a phuak pen Pu Guimang hi kici hi. 1550 pawl dingin ki um mawh hi. Tua zawh khang 18 na Pu Guilun hun ciangin Tedim khua hong kiamkik hi. Guite khang 21 na Pu Pumgo in Tedim a nih vei na hongsat kik hi. Tuahun pen 1760 kimpawl dingin ki um mawh hi.Tua zawh ciangin PuPumgo tapa pu Mangsum hongteei ciangin Guite ukna zong hongbei a suak hi.

1840 kimpawl ciangin Pu Kamhau (Sukte)Pu Manggin(Hatlang) Pu Khoilam(Hatzaw) Pu Elkhaat(Thawmte) Pu Kimthaum (Zilom)Pu Genen(Letil) Pu Kaien(Hatlang) Pu Pauam(Samte) Pu Pauvum(Sukte) te in Tedim khua hong uk leuleu uh hi. A hih hangin Tedim khua a sat masa pen Pu Guite Unau teng a hihi. Pu Songthu in Ciimnuai khua ah hausa sem in a om laitak in amin mangding (innmang ding) lunghih mawh a hihman in a zipi thukim na tawh suan leh khak kizop theih na ding ci in, a sanggam nu pinemnep tawh lum khaw in ta nei hi. Pi Nemnep in nau a paai sung a,a mangmat na zui-in ni tawh ki zom nigui pan in piang hi ci-in nau a neih ciangin a zipi tawh ta nei kik a, a min dingin Thahdo a phuak hi. Ciimnuai khua ah Guite, Nigui, Guigen, Guimang, MangSum leh Tuahciang cih bang in khang “6” bang Hausa sem uh hi. Guite, Guimang te unau in gam vak a pai khiat in “Temdim” mualdung va tung kha uh a, a mun a gam hoih sa mah mah in, ten na dingin iplah mahmah pah uh hi.

(A kaikhawm Zomi Nam Network || www.zominational.com on Wednesday, January 7, 2015 | 9:55 AM
)

No comments:

Post a Comment