Monday, 9 June 2014
ZOMI NAM NI HONG PIANKHIATNA TAANGTHU
KUM (66) CIN ZOMI NAM NI BAWL THU PULAKNA
(Amun:Tedim Baptist Church,Yangon.February 16,2014)
Thu pulaak:Prof.C.Thang Za Tuan Ph.D
Thulu:ZOMI NAM NI PIANNA LEH NGAIHSUT HUAI THUPITE
LST:1 Peter 2:9-10"Note pen Pasian in ama nasep na lamdangte a genkhia dingin hongteel minam leh Ama hehpihna a ngah na hi uh hi."
LST:Johan 8:31"Tua ciangin thumaan na thei ding uh aa,tua thumaan in note hong suakta sak ding hi."
A.I Zomi Nam Ni a Thupitna leh Kumsim a ih Bawlna ahang.
.Zomi Nam Ni cih i om na ciatah a gamgam ah Zomite in kibawl hi.Banghang:Minam thupi khat ih hihna kepna leh ki latsakna hi.Zomi buppi suahtak ni,Zogam ki-ukn a ki kheelna leh Zomi bupp in Democracy tawh ki-ukna i kalsuan na ciaptehna ni hi.
Kawlgam sungah Zogam leh Zominam cih pen ki langhtak in om hi cih thu a kip semsem na dingin,kumsim
kumsim in pholakkhia in pahtawina zong ahi hi.
.Banghang in Zomi Nam Ni ci-in tangko khia in pahtawi ihhiam cih leh Zominam i cih Kawlgam tangthu ah a
minthang a hihna,Zominamte in gam leh leitang a neihna,Zoinamgte ii Zongeina,Zolai,Zopau,Zola,Zodan....cih a tuam vilvel a neite ih hih hang ahi hi.
.Hih thubulpite zui-in ZOMI NAM NI pen abawl huai,a bawltak Zomi Bup i Ni Thupi Ni a hi hi.
.Pasian hoihna leh hong huaina a lamdangte a genkhia dingin hong sawlte zongh i hi hi.
B.Zomi Nam Ni a pianna Thu a tom in pulakkikna.
.Hih bang a alamdang,a manpha Zomi nam ni pen pian ngeina bang a a piang ziau hilo hi.Zominam buppi-in kum tampi sung nuntakna neih leh lam suskkhia piakhia in a hanciam na uh tawh apiangkhian ni Thupi ni hi.
.Zomite nidang pek a kipan in ei Tulpi,Hausa leh makai ciat in hong makaih in ki-uk.Thawmte khang hun,
Gute khang hun om kici in,Sukte khang hun i heician hi.A nunung Sukte hun 1810 kim a kipan inUkpipa ci-in hong uk in 1948 kum dong hi.
.1886 July 1 in Kawlte teen na gam bup Mikangte in hong uk in ei Thahdo,Zomi minam khat kim lai Kuki leh
Chin in i vengte hong lawhna tawh honglo uh hi.Zogam zong 1889 kum in Tedim hongla in 1896 August 13 ni akipan in Chin Hills Regulatin Acts tawh hong uk zawh pan Zogam pen Kawlgam uk ding in hongk kiguang
kha mikmek hi.Tuamain ei kuama ukna sungah om khalo hihang.Zogam uk dingin Ukpite ukna(Feudal Chief)
hong guan beh in,amau sehte in khua hausa seem inSiahsung,siahphei,sa liang,tang seu,tuktha,khaltha,kaisak suak uh hi.Hausate dung ah Ukpi,tua tungah Vuandok,Mangpi leh Menzi koih uh hi.
.1948 January 4 ni-in Kawlgamah suahtakna a ki ngah ciangin 1947 constitution zang in parliamentary Democracy tawh gam ukna kipan hi.Tua constitution khenpi 5,aneu 196,197,198 ah Zogam zongh Chin Affair Council tawh ki-uk dingin Frontier Areas Enquiry Commission(U Vomthu Maung,Chin Minister,U Thein Maung,Menzi leh U Soe Win,Education officer)te in February 3 1948 panin Tedim,Falam,Khalkha ah
thu hongdot banah mipi (5000)val in Falam khuapi ah19-21.2.1948 ni-in kikhopna ah Democracy tawh a kiteel Councilte ukna dan zangin Zogam ukpi ukna laih ding kithukim uh hi.
.Tua bangin a kilaih pah lian na dingin,tualai in Politics a makaipi in thusaupi muhkholhna(Vision)a nei Pu Vum
Thu Maung(Thang Pet Maung),Mindat leh Pu Mang Tung Nung leh Pu Thang Khaw Kai te(KSVP)madawk
in a makaihna uh hang hi.
.Tua mipi kikhopna ah Zogam leh Zomite in Feudal ki ukna nelhsiah in Kawlgam bup ki ukna Parliamentarey paizia tawh ki-ukna dingin Subedar Thang Za Kai(Tuithang)in thu sungin Pa Hang Bung Thang(Kanpalet)
leh Pa Con Mang(Laizo)in lungkimpihna tawh mipi thukimna kila hi.Mi 17 bek in nial a hih man in, kikipsak
na hangin Zogam ki-ukna kikheel ahi hi.Hih Falam ah mipi kikhopna ah Kawlgam President masa pen Sao-
Shwe Taik zonghin hong uap hi.Ukpite a suplohna dingin, kumpi-i compensation apiak ding zong ki viahawm
pih in Ks.500,000 ngah uh hi.
.1950 kum October 9 ni-in Chin Affairs Council in tua February 20 nipen Zomi Nam Ni(Chin National Day)
ci-in,kumsim in bawl dingin khensat hi.
.Tua Zomi Nam Ni pen kawlgamah suahtakna leh ki ukna thak tawh ki zawi tawn a ki-ukna dan kikheel ni hi-in ukpite gual lelhna hituan zenzenlo hi.Nautaang te a dingin ahih leh saliang tangseu,siahtung siah phei piak beina hi-in hamphatna leh suahtaak tatakna,Hakkol zan Ni hi.Kawlgam bup mah bangin,Democracy tawh ki
ukna dan in a kilahna Ni hi.Khang ki lamdan Ni hi.A lakdann,muhdan leh san dan i siam ciat ding tudong mah inikisam thei hi.Mikim in lawptak in kipahhuai Ni leh a san siam ding hi.
.Kuamah ii gualzawn Ni,guallelh ni hi zenzen lo in ukna paizai kawlgam bup ah akikheel na hang hi cih theih mahmah ding hi.
C.Zomi Nam Ni bawl ziate.
1951 February 20 ni-in Mindat khuapi ah ei Zo Vuanyi(Chin Minister)masa belU Vomthu Maung makai in amasa bel Zo Minam Ni(Chin National Day)kibawlna ah Priminister U Nuh leh adang state minister te kihel hi.President Soa Shwe Taik ii Good-Will Message(Deihsak Thupuak-Thuwanlua)
zong Prime minister pa tektek in sim khia hi.
Tua a kipan in Zomite in kumsim in Zogam khuapite ah leh Zomite om nana ah nasia tak in
Zo Minam Ni(Chin National Day)kibawl den hi.1956 kum in Chin Minister hangin December kha in
a ni laih nuam in khatvei om in University Chin Student Union in lungkimlohna lahna hangin kikheel
lo hi.Gaalkap kumpi in hong uk zawh 1966 kum February 1hun in Chin Special Division Day in laih
nopnate Chin Supreme Council ii January 9,1967 ni-in thukhensatna 29/04(2) tawh kilak kik zo hi.SLORC leh SPDC Galkap kumpi hun in phallohna akipan in haksatna a tuamtuam a om hangin,
min tuamtuam tawh Yangon bangah zong Universitiest Siamsinte makaihna mah tawh ki tam bawl pen hi.
1998 kum pan Universitiest ki khaak sung teng Kumpi Nasemte makai-in Yangon khuapi ah Zo Minam Ni kum 50 cin Golden Jubilee Zo Minam Ni nasiatak in akibawlna ah Zomite sungpan a Zahtak huai a pahtawhi huai,kumpi nasemte,Galkapte,Civilliante,Zomi leh Zogam a tawisang te(Honor to whom honor is due)mi 911 pahtawina laipi(Certificate of hounor)kipia khia hi.A kumkik in Golden Jubilee Commemorative Magazine zong bawlin pahtawina apiakkhiat mi thupite min zong
ki suaksak hi.Tua Celebretion Committee mah in Chin history Compilation Committee phuan in 2002 kum in Zomite Tangthu atom in Sutna leh Ngeina Hoihte Pulaakna Laibu(A Concise Study of the Chins,Their History,Culture and Traditions)zong kumpi phalna tawh gelh in a hawmkhia uh hi.
1991 a kipan in Zominam Ni bawlna ah Lai a sang tawh a zo te pahtawina,Khantohna lahna in Ngeina lam lahna banah Zominamte Puansilh hoihnono Modelgirl te lahna(Fashion Show item)zong guan beh uh hi.
Kum 2000 khit cianginZomite omna kawlgam,Vaigam leh gamdang mun tuamtuam Zomite tuntun na ah Malaysia,USA,Austrilia cih bangah Zo Minam Ni nasiatak in kibawl hi.2010 khit nungsang in leitung gam tuamtuam ah akibawlnate Youtube pan kilak kawikawi ta hi.
Kawlgamah kum 2012 akipan in suakta takin Zo Minam Ni pen nuamtak leh Thupitak in kibawl theita hi.
2013 kum in Hakhakhuapi ah nasiatak in kibawl hi.Tu 2014 kum in Mindat khuapi ah ki bawl kik ding hi.
D.Mailam ah Zomi nam Ni Bawlding dan leh dinmun etkikpakna pan mailam a ding sephuai thupulakna pawlkhat
Zomi Nam Ni in minamkhat ih hihna hong kipsak hi.Mizogam a ih sanggmte in zong Mizo State ni-in February 20 ni a na telsese uh manun ih Minam Ni thupisak tuam hi.Zomi suan teng minam khat ih hih mah bangin,koi gam koi gam tungta le hang i minam ni zat bawl ciat ding hi.
Zomi Nam Ni in Zomite lunggulh teng a tangtun theihna ding hanciam ding hi.Thukikup ni ding hi.
Mi khansuah ih hihzawhna dingin,ki pantah leh ki huh diamdiam ding hi.
Zomi Nam Ni in Zomite' sungah a mdawkte ahi,gam vaante,a nuntakna a bei lawhte,Zomi madawksak leh a kilangsakte,apil a siamte,etteh tak nasepte pahtawi ding hi.
Zomi Nam Ni in Zomite ngeina kepna,Khantohna lahnate leh Zomi tawh kisai lahkhiat huaite lahna in zat ding hi.
E.Thukupna
Hih a tungah I pualaak mah bangin Zominam Ni a piankhiatna,a thupitna leh i kep siamna dingin mipi lungsim neihna,pilvan na,ki pumkhatna leh ki thutuahna te I neih ding ih hanthawn nop banah
Pu Captain Mang Tung Nung in(7)veina Zomi Nam Ni 1957 kum in Tedim ah hong viakhahna pulak
kikna tawh thu kong khum nuam hi.
"Zomi Nam Ni in Zomi khempeuh,Zomi lungsim a nei khempeuh,Zominam om hi cih ciamteh in a zahtak khempeuh in,akip a khona dingin,thupitak in hanciam ciat ding cih upkhialhna,lunghiang na om huaihetlo thu hi.
Hi bangdan in Minam ni bawlna in Zomite in Zomite a zahtakna, amuan na bek zong hilo hi.Zomite in minam dangte a lahkhiatna mah tawh a ki bang ahi hi.Minamkim ki lem ki thutuak ki pumkhatna
zong kiptak a lamlahna ding bulphuhna zong ahi hi.
Eite minam ni pen eite mah in zahtaklo hilehang minamdangte a zahtak hihang cih zong kici thei tuanlo hi.Minam kim kithukhat kiluangtuakna cin zong a om thei tuan ding ahi kei hi.
Tua hangin minamkimte ki thukhat ih ki lungtuak theihna ding a deih khempeuh in amaute i" Minam ni" ciat zong a bawl ding uh ahi hi.Minam dangte zong a mau minam ciat tawh kisai Ni thupite zong manphatak in a bawlna ding un hanthotn pen thupi kasa hi.
Zomite in Zomi nam ni thupitak in i bawl man in gambuppi(Pyidawngsuh)a suk khak a nawngkaisak ding dan khat ina a gen,a um mite pen upkhialhna,genkhialhna taktak ahi hi.
Zogamah gam le minam vai(Politic)muhzia a ki lamdang phial zongin,Zominam tawh kisai in Zomite in ki lungtuaktak in kalsuan ding hi cih ken ka um hi.
Hunthak ah ngein thak khat ih phuh ciangin,ngeina lui tawh phattuam na angah mipawlkhat in lung-
kim ngeilo in tua ngeina lui pen hong thun kik zawhna ding lampi tuamtuam tawh hong hanciam ding cih pen a ki tel mahmah ahi hi.Tua pen eiten ih theihsa a hi hi.
Zomite ii kithutuahna,khantohna,minamkim(Tiayinta)te ki-it ki lemna,Gambuppi(Pyidawngsu)akipna Democracy ngeina hong kizelhna cih thute aadingin,Zomite aa dingin,a thupi pen a manpha pen a hi hi."
Captain Mang Tung Nung(1957)
Tuni a hih thu i gen na TBCY khangnote Motto ahi:Note pen Pasian in ama nasep a lamdangte a genkhia ding hong tel minam leh Ama hehpihna a ngahna hi uh hi."Hih thu in no bek hilo Zomi khangno khempeuh i minam kemsiam,zuun siam ding Pasian in tavuan hong pia ahih gige hi cih phawk in, sangi n,sem ciat ni.
Tukum Zo Minam Ni a kipan in Zo minam leh Zo tangthu a kipden na dingin,Zomite kipumkhatna ding,thumuh siamna ding leh thupha ih san theihna dingin i biak Topa Pasian ih vekpi in khua muhna leh khuaphawk hanciam na thak hong pia kim in,Zogam Zolei Zo minam khempeuh,a mimal ih hong huaisiamzuunsiam zo sak ciat ta hen.
John 8:31"Tua ciangin thumaan na thei ding uh a,tua thuman in note hong suaktasak ding hi."
Zominam ni pen kumsim ih hoihtak in hanciamna tawh thahat tak in minambup in kihelna tawh pelhlo in ih bawlna ding in ih hanthotn beh na tawh thu ka hial bawl hi.
Zomi Nam Ni Kikho den tahen!
Thupulaak khia:C.Thang Za TuanM.A:Ph.D
Makaipi,Tedim kipawlna
Yangon
Main Sources:
(1)Khen Za Moong(2005):Chin national Day,Background History,Survival Effort,Indisputable Facts(Private Circulation)
(2)C.Thang Za Tuan:2013 kum Zo Minam Ni February 17,2013 ni-in TBCY,Yangon ah thugenna
(3)Pu Cin Sian Thang,J.Thang Lian Pau,Rev.Dr.Khen Za Sian,Pa Dr.C.Thang Za Tuan,Tg.Vungh Za
Pau,Captain mang Tung Nung te'n"ZOMI NAM NI" a thugen na uh,CINPUZOMI<http://www.cinpuzomi.com/p/zomi.html.>
Monday, 2 June 2014
ZOMI NAM NI HONG PIANKHIATNA TAANGTHU
Zomi Nam Ciaptehna
Pu.Captain Mang Tung Nung-Thugenna
Zomi Nam Ciaptehna-Pu Mang Tung Nung
Feb. 20.1957
Chin Witthitha Daing a (7)veina
ZOMI NAM CIAPTEHNA NI
Tedim Khuapi
Captain Mang Tung Nung' Thugenna
Date:Feb 2o,1957
Hun ukpa leh a kikhawm mipite aw,tuni-in a sagih veina Zomi namte' ni hun ah thugen theihna hun ngah thei ka hihman in,nakpitak in ka angtang a,k lungdam mahmah hi cih,thu kong honna in kong gen nuam masa hi.
Hong ki khawm Ulian makaite leh mipi te aw,tuni a kong luikhiat nop thu bulpi-in,"Eite' in banghangin Zomi Nam Ni thupitak leh nopci takin bawl i hi hiam?cih thu ahi hi.Zomi Nam Ni i cih thu dan hilo hi.Gam ki gawm Kawlgam sungah Zogam(Chin Witthihta Daing)leh Zomi(Chin Amyota)om taktak ma hi,cih pen a kip semsem na dingin,pho laakna,pahtawina ahi hi.Banghangin Zomi Nam Ni pen Zomi Nam buppi in a bawl huai Ni thupi hi,ci-in ki ciamteh hiam cih leh:
1.Zomite' pen Kawlgamah a ki langh,a om takpi i hihna
2.Zomite' in gam i neihna
3.Zomite' in bikna,ngeina leh lai a tuam in ih neihna
4.Eite' pen Zomi minam ih hihna,cihte hang ahi hi.
Hih bang ni thupi,ni manpha hong piankhiat dingpen a thu baih hihetlo hi.Zomi nambuppi- in nuntakna leh neih leh laamh paaikhia aa,hanciam na tawh hong piangkhia ni manpha ni thupi ahihman in,tuni pen Zomi khempeuh,Zomi lungsim nei khempeuh,Zomite omhi ci-in a kipsak mite khempeuh in a kip tawntung na dingin,zahtaakna tawh hanciam in bawlciat ding uh hi,cih pen uplah na ding om tuanlo hi.
Hong ki khawm mi khempeuh te aw,Zomite' in Zomi Nam Ni abawl man un,minam dangte thusimlohna leh zahtaak lohna hihet lo hi.Zomi Nam Ni ih bawl man in Zomi te in Zomite' zahtaakna,thupi sim na bek thamlo in,Zomite' in minamdangte zahtaakn leh thupitsak na lahkhiatna ahi hi.Minam tuamtuam ki thuah theihna a om na dingin,kamciam piakna zongh ahi hi.Eite' in ei ma minam ni thupi bawllo,zahtaaklo pi-in,minam dang te thupi bawl in ka zahtaak hi,cih thupen khiatna neilo pi ahi hi.Minam tuamtuamte ki lem ki thutuak cih zongh om nawnlo ding hi.Tua ahihman in minam tuamtuam te ki lem ki thutuak ding a lunggulh taktak te in,amu tawh ki sai ni thupi te,bawl hamtang ding uh hi.Minam dang te zongh a mau minam ni thupi te thu pi saan in a bawl na ding un,limpha tak un hanthawn ding uh hi.
A zahtaak huaimipi khempeuh aw,Zomite' in Zomi Nam Ni abawl man un,gam ki gawm buppi sukha in kisai sak hi,cih pian dan khat upna a nei ki om hi.Tua pen up khialhna gen khialhna bek mah hikha ding hi.Gam kigawm buppi kilemna a susia thute kan ni ci leng:
1.Minam lungsim neihlohna
2.Gam kigawmkhawm lungsim neihlohna
3.Minam khat leh khat ki dei danna
4.Ki lemkim ki leekkimna a omlohna,cihte khempeuh in kilemna ong susia thei thute hi,cih pen eite in kiptak in ih um hi.Asawtlua nailo taangthu khat en kik pak leng:Zomite pen minam lungsim in gawmkhawm in ki thutuak uh hi.Tua ki thutakna hangin,gamkeek mikangte lehdona,Japante' lehdona,gambup suahtakna,gam ki gawmbuppi piankhiatsakna leh Gam kigawm buppi a ki tapkhap lohna ding nasepna te ah minamdangte tawh akibangin untakna,neih leh lamh paaikhia in,hanciam takin nasem uh hi.A hanciamna uh leh a kipiakkhiatna te uh,a ki tel sinsen hilo ahi hiam?...Hih pen minam lungsim neihna i hansuahna pan hong piangkhia ahih lam ki langh hi.
A zahtaak huai mipi khempeuh aw,Zomi Nam Ni bawlna in,minam tuamtuamte kilem ki thu tuak na ding leh Gam buppi a ki gawm khopna ding hi cih te kong gen khit ciangin,Zomi Nam Ni hong piankhiatna a hangbulpi ka hong gen tel nuam hi.Abeisa 1948 kum January kha ni 4 ni,zingsang nai 4 leh minit 20 hun in hih ih gam kigawm buppi pen Mangkaang(British)te' khutnuai pan,ei leh ei ki-uk a suaktak na,kumpi gam khat in a ki tangko zo ahihna thu mipi nautaang buppi-in ih theihtek ahi hi.Hih bang aa Gam kigawm suahtakna ih ngah khit tak ciangin,Zogam sung aa om ukpite in a swltakte uh pawlkhat Zangkong ah paisak uh a,Gam kigawm kumpi tungah amau nop tuamna ding va ngen uh hi.A nget uh thupen:Nidang a a ngah den uh a hi ukna,thu neihna leh siah tung siahphei tte mipite in a nialna thu amau nop tuam ngah ngeite,ki pelh lo in a ngah paisuakna ding un,kumpite in gam mite tungah thupiakna khat abawlna ding,cih thu ahi hi.Hih bangin a nget uh ciangin,Gam kigawm kumpi in,ei gam pen Democracy gam ih hihman in,Democracy ngeina bangin na khempeuh mipi thukimna tawh kisem thei bek hi.Mipi deihna tawh a ki leh bulh thupiakna te pwlpen bawl huailo hi,ci-inthu zaska kik hi.Lungkim zo tuanlo ahihman un,Zogam ah thukan tel pawlkhat hong phuatsakna ding un,nget thuah leuleu uh hi.Kumpi-in thukim in saang hi.
Kumpi-in U Vum Thu Maung,Zo vuanzi,U Thein maung-Daing Menzi,U Soe Win,Pilna lam Mangpite aki hel Commission kha phuanin Zogamah thukan tel ding sawl uh hi.Amasa in tedim gamah pai uh aa,maakaite leh mipite tawh kimu dingin dong uh hi.Tua hun lian takteh nautaang buppi-in,ukpite thu neihna leh siahkaihna te a thukim hetloh na uh nakpitakin pulaakkhia uh hi.Falam leh Khalkha gamte ah zongh,pai in va kan kawikawi uh a,nautaang buppi-in Tedim gam a mah bangin,nakpitak in ukpite na nial uh hi.Thukan pawlte in a kan kawikawi khit uh ciangin,Zogam Falam khuapi ah kibawl Gam kigawm ni(Pyidaungsuh nae)hun bawlna ah va kah lai uh hi.Kumpipa Sat Shwe Thaik lehkumpi lam thu nei ulian te zongh tua hun ah na kihel thei uh hi.Tua kikhoppi ah Tedim,Falam,Khalkha,Kanpalet,Matupi,Paletwa gamte pan in mipi taangmi tulnga bang ki kaikhawm uh hi.
Gambup ni nung lam ciangin taanggmi khempeuh thukikupna nei uh aa,tua sungah:Mikang te khutnuai pan a suakta Kawlgam ah Zomi mipi te lunggulh thu te,gambup kumpi te tungah puaktoh ding ki thukim ciat uh hi.Tua akikup uh a thukim uh pen:Mipi/nautaang te deihna bangin,ukna thu neihna leh siahkaihna ki ukna luipen puahpha aa,hong khelsakna ding un thusunna leh thu khentatna ahi hi.Hih bang thusun na hong nei pa pen hong nusia sa ahi,Subedar Thang Za Kai(Tuithang khua,Tedim gam)ahi hi.Thusunna a thukimpihte pen U Han Bung Thang(Kanpalte gam Lumyosuh Hlutdaw Ahmat lui)leh U Chawn Mang(Laizo khua,Falam gam)te ahi uh hi.Hih thusunna vote khia in a khen uh teh,mipi 5000 sung pan mi 17 nial in mi 4983 te in ki thutuak tak in thukim in kipsak uh hi.Hih bangin atam zaw thukimna tawh ukpite thuneihna kibeisak ahihman in Zomi mipte in Democracy ii' thu luanzia a theihcil kipatna ahi hi.
Hih bangteng khit ciangin thu kantel pawlte in,Ukpi te ii noptuamna ding a kilawm khop ciang a ngahna dingun,Gam kigawm kumpi tung ah ngetsak niloh uh ahihman in,kumpi-in hehpihna sum Ks.500000(5 lakhs)ukpite a ding in piakhia hi.Hih hehpihna sum pen Ukpite leh hausa pawlkhat in Ks.70000,20000,5000,1000 pan a tawmpen Ks.100 dongin hawmkim ciat uh hi.Tua hun a kipan n kum tampi a kithuak ahi,ukna anaa leh siahtung siah phei ngeina nuaipan mipi in,nautaang khempeuh in suahtakna a ki ngah ahi hi.
Tua ahihman in February kha 20 ni pen kum tampi sung hong ukcip,sihuup meetdok ki-ukna mipi deihna tawh ki beisak in,Zogamah Democracy ki ukna a ki phuhcilna NI THUPI khat in Gam kigawm buppi bek thamlo,leitung buppi-in hong theihpihna ding,1950 kum in Falam khuapi ah"Zomi Nam Ni"ci-in thupitak in kibawl hi.Tua banah kumsim kumsim in Zomi Nam Ni pen Tedim,Falam,Hakha,Mindat,Matupi leh kanpalet
leh Yangon khuapite ah kumpi huhna tawh hun kibangin kibawl hi.Hih pen Zomi Nam Ni hong piankhiatna taanggthu leh kikheelpi na khat ahi hi.
Hih bangin taangthu sungah a minthang,Zomi nam bupin hanciam in aki phutkhia,Zomi Nam Ni pen abeisa 1956 kum October kha pat lamin,Chin Affair Council(Zogam kumpi)te in a thu kikupna uh ah,"Ki phiat hi"ci-in khensatna nei uh hi.Hih thu khentatna pen ih tanggthu sungah dipkuat huai suamna ih thuakna ahi hi.Hih thupen thupai zia ngeina bang hi nawnlo hi.Gamkeekte khutnuai pan suahtaakna ding,Ukpi ki-ukna beisakna ding,Democracy ki-ukna phuhna ding,ih gam suahtaakna ding,Gam kigawm buppi a kipden na dingin,
hanciamna te lakah a mingthang Zomi Nam Ni,cikziat huaitak in phiat ding,cih khentatna pen a tung a hancia-
m na teng khempeuh nawlkhinna,leh paihkhiatna tawh a kibang lian ahi hi.Hih in mihing ahilo,mihing lungsim a paailo te' nasep taangthu ki suamna lianpi ahih lam tel ding kisam pha mahmah hi.
Leitungah minam nite bangzah in ki lim bawl hiam cih,taangthu tungtawn in teci kong lakkhia nuam hi.Leitungah gam lian gam thupi pen ahi,America gamah mina zui,gam khen zui in Ni te thupi bawltek uh hi.Soviet Russia ah zongh minam zui Soviet te tawh ki zui-in minam ni bawl ding thu nakpitak in ki hanthawn uh hi.Ei tawh a ki nai pen Sen(China)gam zongh en mah dih un!Minam limbawl ding thukpi takin ki hanthawn uh hi.Hih bang a thumaan hanciam sep khiatna te hangin America gam,Soviet Socialist Russia leh Sen gamte in kithu hual in a khangto,Leitung in a muan gamlian gam thupi pen dongin leitung ah minthang uh hilo ahi hiam?
Ih gam kigawm Kawlgam zong lungngai dih un!Shan.Kachin,Kayin,Kaya,Mon..cih bang minam khatciat in a mau' minam ni lim ngaihsut tek uh ahih lam,ki lang sinsen hilo ahi hiam?Hih bangin minam ni te ih lam ngaihsut ciat man in Gam kigawm,cih-ki lawng khat theihna hong kipkho thei ahi hi.Hih bang ni mapha ni thupi phuatkhiat ding sangsik in phiat mai ding khentatna te hangin Zomite' lungsim nasia tak in linglawngsak hi.Gambup dialpi(Naingandaw Alan)aksipi 5 sungpan 1a maimang ding a bawlna ahi hi.Hih in gam kigawm lungsim na ngawn hong sukhak ding ka lauthawng mahmah hi.
Hih bang ni thupi Zomi Nam Ni phiat ding aa,a khentat Zo vuanzi(Chin Affair Council)te,taangmi (kusale)te tungah dotna pawlkhat kong dongh nua hi:
1.Chin Affair Council(Taangmi)te kua minam hiam?
2.Hih taangmite in Zomi Nam Ni sukmit ding khentatna tawh amau' minam nangawn zahtak nawnlo ahih leh namdangte tungah bangci bangin zahtakna lungsim nei thei mawk ding ahi hiam?
3.Gambup dialpi ah aksipi khat aksi nga in a um cihna sungpan aksi khat pen Zo minam te ih ki ciaptehna ahi hi.Hih aksi suphiatin beisak mawk ding ih hi hiam?
4.Hih in Zomite' namdangte khut sungah sila hong suaksak nuam ngaihsutna kawi himawklo hiam?
5.Gam kigawm sungah a ki langh,a om taktak Zogam(Chin Whittitha Daing)pen a min kiphiat in a maimang ding a bawlna himawk lo hiam?
6.Ei Zomite hoh bang minam inhong pian sak sawm ai de!A bei mang ding peet mah in hong bawl takpi a hiam?Zomi mipi 5000 te in khentat in a kipsak uh Zomi Nam Ni,phiat ding a khentat Zomi taangmi 13 te pen
mipi tangmi taktak hi thei nawn ding ahi hiam?Democracy kumpite i paizia,ngeina hi nawn mawk ding ahi hiam?Chin Affair Council te bang council te ci nawn mawk ding ihiam?
Hih thute siksan in Zomite in kuakua suksiatna te thu donlo in,Zomi Nam Ni pen a khuakhua a gamgam ah kumsim kumsim ih ih bawltekna tawh Zomi nam a kip den na ding,Gam kigawm buppi a kipna dingin,ih hanciam ciat ding nakpitak in kong hanthawn phapha hi.
A zahtaak huai mipi khempeuh te aw,kum sim a kibawl Zomi Nam Ni ahi,February 20 ni-in kumpi-in Zogam sung a saangte leh zum tuamtuam te khaksak hi.Zogam kumpi-in Zomi Nam Ni kiphiat hi,cih a khentat khit uh tukum Zomi Nam Ni in,zumte saangte ki khak nawnlo pah lian hi.Hih in bang hong lak hiam cih lehZogam kumpi(Chi Affair Council)te in Zomi nam bup i deihna pen zawhthawh thu tawh a langdo uh ahi hi.Hih thu ah Zomi mipi te in lukuun in mawk thuak zolo ding hi.Zomi Nam Ni pen a loh theihloh in kibawl hamtang ding hi.
Democracy gam cih pen mipi te deihna thupi saan ding ahi hi.Tua hi aa,bangbang thupiakna tawh zum leh saangte kikhak kei phial mah leh zongin,zum leh saang a om Zomite in hih ni(Zomi Nam Ni)in ki lawngkhat in zum kahlo,saang kahlo,deihna pulaalin,Zomi Nam Ni bawl veve ding hi le hang,hih pen thumaan gamtatna ahi hi.Kua mah in thumaanlo hi ci-in,hong gen ngamlo ding hi.Kua in hong buaisak zo ding hiam?Hih bang nasep
na pen minamdangte in kho takin hong thukim pih ding hi cih ke'n ka um vilvel hi.
A zahtak huai mipi khempeuhte aw,Zomi Nam Ni sumit dingin a khentat Zo vuanzi U Za Hre Lian in Falam khuapi pan in gamgup dialpi khai in,thugenna a neihna ah:Zomi Nam Ni a tuam a kee a ih bawlpen thu neu lua mahmah hi,nuihzaak huai mahmah hi."Gam leh minam"a theitel mello tawh kibang hi.Thu dang khatin gen leng,gam kigawm khawm lungsim acih pen,gam ki gawm kawlgam suksiatna ding sepkhiatna tawh kibang taktak hi.Hih zah a gam leh minam tungah a ciampel dang kua om nawn ding ahi hiam?Hih bang mihingte in a ma minam na ngawn zahtaklo ahih leh kua minamte zahtak epumah ding hiam?Gam kigawm buppi e leh!A zahtak zo lai ding hiam?Hih pen a ki langh mahmah thu ahi hi.Vuanzi U Za Hre Lian in gambup thuthak phuankhiatna(Radio Station)pan in tangkona,Falam ah a gen khiat kammalte a tom in la ni ci le'ng,:NGALKHUA HANG PEN MI ONG KI NEIH BANG AHI HI.Lamkhat ah Va-ak utong kineih tangthu tawh kibang lian ahi hi.Hih thu pen Zomi minam khempeuh in ih theih gige ding ahi hi.
Thukhupna lam ah kong gennop thu in:Zogam gamkee sungah gamthu ngaihsutna ki lamdang ta leh Zomi nam thu ahih leh Zomi nam te ki thuhual ki lawngkhat aa ih om ding ka um hi.Leitung tangthu ah zongh ngeina lui phiatin mipi deihna tawh,ngeina hoih khat peuh a kiphuh cianginngeina lui sungah hamphan a ngah mi tawmkhat te pen cik mah hun in lungkim ngeilo hi.Ngeina lui pen mah ahih theihna namkim uh zangh a,hong thunlut kik nop ding uh a ki tel sinsen ahi hi.Hih thu pen eite in ih tehih tel khitsa hi hi.Hih Zomi Nam Ni phiatmaii na ii a sungthu taktak pen ngeina lui a lunggulh ukpi te ii mapan na ahi hi.Mipi deihna tawh ki keel kivivel hi.Mipi luggulhna a suk maisak ahi hi.Democracy ki-ukna a maung zo taktaklo uh ahi hi.Hih pen a kul hetlo nasep ahi hi.
Tuni-in ukpi ngeina a kiphiat zenzen hangin Ukpi te pen Zomi te i Unit Council,Village Council te ah Ohkathah pan mun ah ki koihto veve hi.Hih mun ah Zomi te lungsim picin na leh lungsim thupi na taktak hong ki langh khia hi.Tua bek thamlo Zomi nam te tangmi(Hlutdaw kusale)din mun na ngawn ah ih koih to veve lai hi.Hih thute nuamtaksa in Zomi nam Ni a phiatmai ahi hi.Lamkhat pan in ukpite thu neihna leh siahtung siahphei a thukik zawhna ding un a hanciamna uh a hi hi.Hih bangin ih kalsuan tohtoh leh hih ukpi te tungah Zomi mipi te in pi muh zolo in neu muhna lam ah piang thei zaw kha ding hi,cih a ki sai mite tungah ka theisak nuam hi.
Zomi te ki thutuakna ding,khantohna ding,gam ki gawm sung-minam kim te si khat sa khat suak in ki-itna ding-Gam kigawm buppi a kipna ding-Democracy ki-ukna hong tualbialna ding in;Zomite a dingin a thupi penpen ahi ZOMI NAM NI pen kumsim kumsim in lungkhauhtak leh picing takin peello in ih bawl tohtohna dingin,a tawpna penpen ah hanthawn in kong satsuah hi.
ZOMI NAM NI PI-Kip tawntungta hen!
ZOGAMKEE-Kip tawntung tahen!
GAM KIGAWM BUPPI-Kip tawntung tahen!
MANG TUNG NUNG
(Hih thului pen Col.Khen Za Moong(Rtd)in manglai leh Kawllai tawh a gelh"Chin national day hong piankhiatna"cih laibu sungpan,a ki letkhia kik ahi hi.Kawllai in a simte in a thu tel zaw ding na hihman un,a ki cinglo te hong puahphatsak un)By-JKLMang
Subscribe to:
Posts (Atom)